Ταυτόχρονα, η πανδημία έχει φέρει στην επιφάνεια την συζήτηση για το κατά πόσο η επιστήμη μπορεί ή πρέπει να εργαλειοποιειται για πολιτικούς σκοπούς και εάν αυτή η διαδικασία είναι πρωτόγνωρη ή αναπόφευκτη. Όσο και εάν αν ο επιστήμονας θεωρεί πως η πολιτική δεν έχει θέση στην επιστημονική του δημιουργία και πως τα επιστημονικα του ευρήματα δεν θα χρησιμοποιηθούν στο πεδίο της πολιτικής για την λήψη συγκεκριμένων αποφάσεων, η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν αναπόδραστες πολιτικές λειτουργίες.  

Η επιστήμη δεν λειτουργεί σε κοινωνικό ή πολιτικό κενό, αλλά διαμορφώνεται και διαμορφώνει τις κοινωνίες και τους πολιτισμούς στους οποίους εκτυλίσσεται. Για την ακρίβεια, η πολιτική εργαλειοποίηση της επιστήμης για την οποία τόσα πολλά ακούμε τον τελευταίο καιρό είναι τόσο παλιά όσο η ίδια η επιστημονική έρευνα  ειδικά όταν η επιστήμη καλείται κατά καιρούς να απαντήσει σε πολιτικά φορτισμένες ερωτήσεις σε συνθήκες έντονης επιστημονικής αβεβαιότητας.

Στην περίπτωση της πανδημίας, μια τέτοια εργαλειοποιηση είναι σχεδόν αναπόφευκτη λόγω του κρίσιμου ρόλου που έχει διαδραματίσει η επιστήμη στην αντιμετώπιση της αλλά και της ανάγκης επιστημονικής τεκμηρίωσης κάθε πολιτικής απόφασης που λαμβάνεται στο όνομα της προστασίας της δημόσιας υγείας. Στο πλαίσιο της διαχείρισης της πανδημικής κρίσης στην χώρα μας, η βαρύτητα των επιστημονικών δεδομένων έχει σχετικοποιηθει σε τέτοιο βαθμό που ουσιαστικά δεν είναι πλέον διακριτό πόσα από τα μέτρα που λαμβάνονται καθημερινά έχουν επιστημονική ή επιστημονικοφανή βάση οδηγώντας στην οπορτουνιστική επίκληση των επιστημονικών δεδομένων όταν αυτές συμφωνούν με προειλημμένες πολιτικές αποφάσεις και στον παραμερισμό τους σε αντίθετη περίπτωση.

Πιο συγκεκριμένα, η καταχρηστική επίκληση των «εισηγήσεων των ειδικών», και η εκ των υστέρων προσπάθεια ‘απόσπασης’ της επιστημονική συναίνεσης για μέτρα που έχουν προσχεδιαστεί με μη-επιστημονικα κριτήρια καθιστά προβληματική την τεκμηρίωση και κατ’επεκταση την αποδοχή των σχετικών πολιτικών αποφάσεων. Επομένως το πρόβλημα προκύπτει όταν η επίκληση επιστημονικών στοιχείων γίνεται a la carte και οι πολιτικές αποφάσεις καταλήγουν να είναι επιστημονικοφανεις και η επικληση αποσπασματικων δεδομένων προσχηματική.  Αυτή ακριβώς η προσέγγιση  έχει δημιουργήσει εδώ και μήνες την αίσθηση μιας κακώς εννοούμενης «εργαλειοποίησης» των ειδικών, με προφανείς αρνητικές επιπτώσεις στην αξιοπιστία των επιστημονικών θεσμών και στην ίδια την εμπιστοσύνη των πολιτών στον τρόπο διαχείρισης της πανδημίας.

Μια τέτοια εργαλειοποιηση θα ήταν θεμιτή μόνο εάν γινόταν με συνέπεια, απόλυτη διαφάνεια και η στοχοθέτηση της είχε σαφές επιστημονικό πρόσημο και υπόβαθρο. Οι πολιτικοί δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιούν την επιστήμη μόνο ως το τελευταίο καταφύγιο στο πλαίσιο της διαδικασίας λήψης δύσκολων αποφάσεων και να αναγνωρίζουν ότι οι πραγματικά αξιόπιστες επιστημονικές συμβουλές είναι εκείνες που είναι που προέρχονται από λειτουργικά ανεξάρτητες επιστημονικές μονάδες, δεν περιβάλλονται απαραίτητα τον μανδύα κρατικά ορισμένων επιτροπών και ταυτόχρονα ενέχουν το στοιχείο της αμφισβήτησης.

Σε κάθε περίπτωση, οι ειδικοί πρέπει να διατηρούν την ευθυκρισία και αυτονομία τους από την πολιτική διαδικασία, οι πολιτικοί να είναι απόλυτα διαφανείς σχετικά με το πότε και για ποιο λόγο οι αποφάσεις τους αποκλίνουν από τις συστάσεις των ειδικών και οι πολίτες να έχουν το δικαίωμα πρόσβασης όχι μόνο στις επιστημονικές παραμέτρους των προτεινόμενων μέτρων αλλά και στο σύνολο των δεδομένων και των σταθμίσεων βάσει των οποίων λαμβάνονται οι σχετικές πολιτικές αποφάσεις. 

* O Δρ. Μιχάλης Kρητικός είναι ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ και ερευνητικός εταίρος σε θέματα Τεχνητής Νοημοσύνης και Ψηφιακής Μετάβασης στη Σχολή Διακυβέρνησης του Ελεύθερου Πανεπιστημίου των Βρυξελλών.

Πρώτη δημοσίευση στο Money Review