|
Των Σταύρου
Μαλκίδη και Κωνσταντίνου
Τσιανάκα.
«Υπάρχουν
γνωστοί άγνωστοι και άγνωστοι άγνωστοι». Ο Φρανκ
Νάιτ, επιφανής Αμερικανός οικονομολόγος,
διακρίνει μεταξύ της μετρήσιμης αβεβαιότητας
(ρίσκου) και της μη μετρήσιμης -«αληθινής»-
αβεβαιότητας, η οποία δεν μπορεί να
ποσοτικοποιηθεί πιθανολογικά. Ο ρόλος που
διαδραματίζει η «αληθινή» αβεβαιότητα του Νάιτ
στην οικονομία μπορεί να παρατηρηθεί μέσω
εγγενώς απρόβλεπτων ιστορικών γεγονότων που
προκαλούν διαρθρωτικές αλλαγές και ανατροπές του
status
quo.
Σήμερα ζούμε σε έναν κόσμο μεγαλύτερης
«μετρήσιμης» αβεβαιότητας και συχνότερων
μοναδικών ιστορικών γεγονότων, που
χαρακτηρίζονται από «αληθινή αβεβαιότητα».
Κάποιες πηγές αυτής της αυξημένης αβεβαιότητας
προέρχονται από την οικονομική πολιτική
(πληθωρισμός, εμπόριο), ενώ οι γεωπολιτικές
εντάσεις, οι τεχνολογικές και κλιματικές
ανακατατάξεις προσθέτουν στο μείγμα των
παραγόντων που θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν
μοναδικά ιστορικά γεγονότα μεταβολής του
status
quo.
|
|
Στον απόηχο
των σοκ της δεκαετίας του 1980, στην περίοδο που
ακολούθησε και χαρακτηρίστηκε ως «Great
Moderation», οι
προηγμένες οικονομίες παρουσίασαν ανάπτυξη,
χαμηλό και σταθερό πληθωρισμό και γενικότερα
χαμηλή μεταβλητότητα. Αυτή η περίοδος σταθερής
πολιτικής και «καλής τύχης», σύμφωνα με κάποιους
μελετητές, διακόπηκε απότομα από δύο σημαντικά
γεγονότα που σηματοδότησαν αλλαγή καθεστώτος στο
επίπεδο της αβεβαιότητας της οικονομικής
πολιτικής: τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008
και την πανδημία
COVID-19.
Ενώ η κρίση του 2008 «έβαλε την αρχική φωτιά»,
μικρότερα γεγονότα απέτρεψαν την επιστροφή της
αβεβαιότητας στα προγενέστερα χαμηλότερα
επίπεδα. Για παράδειγμα, την ευρωπαϊκή κρίση
χρέους και το ελληνικό δράμα διαδέχθηκαν το
Brexit και η πρώτη εκλογή
του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, που αναζωπύρωσε τις
συζητήσεις σχετικά με τις δασμολογικές πολιτικές
των ΗΠΑ, με αποκορύφωμα τις εμπορικές εντάσεις
με την Ευρώπη το 2018-19.
Εμπειρικές
μελέτες καταδεικνύουν ότι η αβεβαιότητα
οικονομικής πολιτικής μπορεί να έχει σημαντική
επίδραση σε ΑΕΠ, κατανάλωση και επενδύσεις.
Συγκεκριμένα, έχει μελετηθεί ότι η αβεβαιότητα
γύρω από την εμπορική (δασμολογική) πολιτική
επιδρά και αναστέλλει επενδύσεις σε
σημαντικότερο βαθμό από την ίδια την αύξηση των
δασμών. Οι τελευταίοι, επιδρούν φυσικά και στο
επίπεδο τιμών κάθε χώρας. Η αυξημένη όμως αυτή
αβεβαιότητα αποτυπώνεται διαφορετικά σε κάθε
οικονομία, ανάλογα με τις προϋπάρχουσες
συνθήκες. Μετά το συγχρονισμένο ράλι των αγορών
σε ΗΠΑ, Ευρώπη και αναδυόμενες αγορές από τα
τέλη του 2023, η αυξημένη αβεβαιότητα πολιτικής
αναμένεται να επιδεινώσει τις περιφερειακές
διαφορές.
Στις ΗΠΑ η
αβεβαιότητα πολιτικής μπορεί να αντισταθμιστεί
από το συναίσθημα επιχειρηματικής ευφορίας που
επικρατεί, τα φορολογικά μέτρα που έχει
υποσχεθεί ο νέος πρόεδρος, μαζί με την
απορρύθμιση στο επιχειρηματικό ρυθμιστικό
πλαίσιο. Αντίθετα, ο κίνδυνος του
«επαναπληθωρισμού (reflation)»
γίνεται πιο άμεσος δεδομένης της ατζέντας
οικονομικής πολιτικής στις ΗΠΑ. Αυτή
περιλαμβάνει την παράταση και επέκταση των
φοροελαφρύνσεων του 2017, η οποία θα παράσχει
ουδέτερη ή θετική δημοσιονομική ώθηση σε μια
οικονομία που πολλαπλά μέτρα την απεικονίζουν σε
ισορροπία. Οι νέοι εισαγωγικοί δασμοί θα
μπορούσαν να οδηγήσουν σε εφάπαξ αύξηση του
επιπέδου τιμών, ενώ η αυστηρότερη μεταναστευτική
πολιτική και οι πιθανές απελάσεις θα μπορούσαν
να επιδεινώσουν τις μισθολογικές πιέσεις σε μια
αγορά εργασίας που μόλις πρόσφατα επανήλθε σε
ισορροπία από πρωτοφανή στενότητα. Ως
αποτέλεσμα, η αβεβαιότητα ως προς τη συνέχιση
της καθοδικής πορείας του πληθωρισμού εγείρει
ερωτήματα σχετικά με τη μελλοντική πορεία των
επιτοκίων από την Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα
και το καταληκτικό επιτόκιο του τρέχοντος κύκλου
χαλάρωσης των επιτοκίων.
Αντιθέτως,
οι εύθραυστες προοπτικές ανάπτυξης στην Ευρώπη
ανάγουν την αβεβαιότητα σε σημαντικότερο
παράγοντα, ειδικότερα όταν προστίθεται εσωτερική
πολιτική αβεβαιότητα και γειτονικό γεωπολιτικό
ρίσκο. Ακόμη και αν Γερμανία και Γαλλία δεν
οδηγηθούν σε πολιτική παράλυση, ανίσχυρες
κυβερνήσεις χωρίς το πολιτικό κεφάλαιο να
εφαρμόσουν τις μεταρρυθμίσεις Ντράγκι, θα
επιτείνουν τις ανησυχίες για την ικανότητα της
Ευρώπης να παράγει μεσοπρόθεσμα βιώσιμους και
ικανοποιητικούς ρυθμούς ανάπτυξης.
Βραχυπρόθεσμα, ο ασθενής ρυθμός μεγέθυνσης σε
συνδυασμό και με τον εξαγωγικό προσανατολισμό
της ευρωπαϊκής οικονομίας, που παρουσιάζει
εμπορικά πλεονάσματα με τις ΗΠΑ, καθιστούν τους
δασμούς και την εμπορική αβεβαιότητα σοβαρές
απειλές για την οικονομία της Ευρωζώνης.
Στο ζήτημα
των τιμών ο Φίλιπ Λέιν, επικεφαλής οικονομολόγος
της ΕΚΤ, πρόσφατα παραδέχθηκε ότι δεν είναι
σαφές αν οι δασμοί θα συμβάλουν θετικά ή
αρνητικά στο γενικό επίπεδο τιμών της Ε.Ε. Η
προφανής επίδραση είναι μια υψηλότερη τιμή για
τα αγαθά που επηρεάζονται, ειδικά εφόσον η Ε.Ε.
ανταπαντήσει με δασμούς σε αμερικανικά προϊόντα.
Στις επιδράσεις δεύτερης φάσης, όμως, η
ανακατεύθυνση προς την Ευρώπη εμπορικών ροών από
την Κίνα που προορίζονταν για τις ΗΠΑ και οι
δασμοί τις καθιστούν ασύμφορες, μπορεί να
τροφοδοτήσει την ενιαία αγορά με φθηνότερα
προϊόντα.
Στο εγχώριο
πεδίο, αν δεν επιθυμούμε η σταθερότητα και η
προβλεψιμότητα που επικρατούν να είναι μια
σύντομη ευρωπαϊκή εξαίρεση, είναι αναγκαίο να τη
χρησιμοποιήσουμε για τη συνέχιση τολμηρών και
αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. Εν κατακλείδι, ενώ
πληθωρισμός και ανάπτυξη καθίσταται δυσκολότερο
να προβλεφθούν, ως προς τους «αγνώστους
αγνώστους» το γεωπολιτικό ρίσκο και η τεχνολογία
δείχνουν τα τελευταία χρόνια να είναι οι
κυριότερες πηγές εκπλήξεων. Οπως έλεγε και ο
Δανός φυσικός Νιλς Μπορ, «οι προβλέψεις είναι
δύσκολες, ειδικά για το μέλλον».
*Ο κ.
Σταύρος Μαλκίδης είναι
Hayek
fellow
και υπότροφος Ωνάση στο Πανεπιστήμιο της Νέας
Υόρκης.
*Ο κ.
Κωνσταντίνος Τσιανάκας,
CFA,
είναι διευθυντής επενδυτικού ρίσκου στον
χρηματοοικονομικό τομέα στο Λονδίνο.
** Το άρθρο
δημοσιεύτηκε αρχικά στην Καθημερινή της
Κυριακής.
|
