Δηλαδή, η παγκόσμια οικονομία έχει εισέλθει σε μια φάση που χαρακτηρίζεται ταυτόχρονα από επιβραδυνόμενους και συνολικά υποτονικούς ρυθμούς ανάπτυξης και ταυτόχρονα υψηλό πληθωρισμό, δηλαδή έναν συνδυασμό οικονομικών τάσεων που είχαμε να δούμε από τη δεκαετία του 1970 όταν οι κυβερνήσεις είχαν να αντιμετωπίσουν ταυτόχρονα την εκτίναξη του πληθωρισμού που πυροδοτούσαν τα πετρελαϊκά σοκ και την αδυναμία να υπάρξουν ισχυροί αναπτυξιακοί ρυθμοί. Μια συνθήκη που οδήγησε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στην εγκατάλειψη των κεϋνσιανών πολιτικών και του στόχου της πλήρους απασχόλησης αλλά και σε μια μεγάλης κλίμακας υπερχρέωση – και τελικά κρίση χρέους – αρκετών αναπτυσσόμενων οικονομιών.

Σημαντική επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η παγκόσμια ανάπτυξη αναμένεται να υποχωρήσει σημαντικά και από 5,7% το 2021 να κατρακυλήσει στο 2,9% το 2022, πολύ πιο κάτω από το 4,1% που ήταν η πρόβλεψη τον Ιανουάριο. Μάλιστα, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι θα κινηθεί σε αυτά τα επίπεδα και το 2023-2024. Αυτό θα είναι το αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης αναστάτωσης από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τον τρόπο που προκάλεσε αναστατώσεις στην οικονομική δραστηριότητα, την επένδυση και το εμπόριο, αλλά και του τρόπου που θα υποχωρήσει η αυξημένη ζήτηση που είχε δημιουργηθεί από την ευνοϊκή δημοσιονομική και νομισματική πολιτική που ακολούθησαν οι κυβερνήσεις με αφορμή την πανδημία και που τώρα σταδιακά αναιρείται και γίνεται αρκετά πιο περιοριστική.

Μάλιστα, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι εξαιτίας του πολέμου και των αρνητικών επιπτώσεων από την πανδημία το κατά κεφαλήν εισόδημα στις αναπτυσσόμενες χώρες θα είναι φέτος 5% πιο κάτω από τα επίπεδα που ήταν πριν από την πανδημία.

Στις αναπτυγμένες οικονομίες η ανάπτυξη θα επιβραδυνθεί απότομα από το 5,1% το 2021 στο 2,6% το 2022, μια μείωση 1,2% σε σχέση με τις αρχικές προβλέψεις και στη συνέχεια να υποχωρήσει ακόμη περισσότερο το 2023 σε 2,2%, καθώς θα ολοκληρώνεται η αντιστροφή των μέτρων που ελήφθησαν στην περίοδο της πανδημίας. Για τις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες χώρες η ανάπτυξη θα υποχωρήσει από 6,6% το 2021 σε 3,4% το 2022 κάτι που σημαίνει ότι θα υποχωρήσει σε ποσοστά χαμηλότερα του 4,8% που ήταν ο μέσος όρος της περιόδου 2011-2019.

Ανάμεσα στις αναπτυγμένες χώρες συγκριτικά καλύτερα θα τα πάνε οι ΗΠΑ με ανάπτυξη 2,5% φέτος, 2,4% το 2023 και 25 το 2024. Η Ευρωζώνη εκτιμάται ότι το 2024 θα κινείται μόλις στο 1,9% και η Ιαπωνία μόλις στο 0,6%.

Για να καταλάβουμε τη σημασία των εκτιμήσεων αυτών οι οικονομολόγοι της Παγκόσμιας Τράπεζας προτείνουν να αναλογιστούμε ότι η παγκόσμια οικονομία στην περίοδο 2020-2024 θα βρίσκεται σε ένα επίπεδο πάνω από 20% πιο κάτω από εκεί που φαινόταν να οδηγεί η τάση που είχε διαμορφωθεί στην περίοδο 2011-2019.

Η επιστροφή του πληθωρισμού

Η έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας εκτιμά ότι ο πληθωρισμός αυξάνεται τόσο στις αναπτυγμένες οικονομίες όσο και στις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Ο παγκόσμιος διάμεσος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή έφτασε τον Απρίλιο του 2022 το 7,8% σε ετήσια βάση, το υψηλότερο επίπεδο από το 2008. Ο μέσος πληθωρισμός στις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες ήταν 9,4%, επίσης το υψηλότερο ποσοστό από το 2008. Στις αναπτυγμένες χώρες ο πληθωρισμός κινείται στο 6,9% που είναι το υψηλότερο ποσοστό από το 1982. Ο τμήμα του πληθωρισμού που προκαλείται από τα καύσιμα είναι στο υψηλότερο ποσοστό από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, ενώ σε αρκετές αναδυόμενες αγορές, αναπτυσσόμενες οικονομίες και χώρες χαμηλού εισοδήματος, ο πληθωρισμός των τροφίμων αναμένεται να παραμείνει σε διψήφια ποσοστά φέτος. Επίσης παγκοσμίως ανεβαίνει ο δομικός πληθωρισμός, ενώ σε όλες τις χώρες παραμένουν ισχυρές πληθωριστικές προσδοκίες.

Back to the 1970s?

Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι υπάρχουν ορισμένες παράμετροι που όντως θυμίζουν τη δεκαετία του 1970.

Α) Η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει σοκ προσφοράς (όπως αυτά που αφορούν την ενέργεια) και ανεβασμένο παγκόσμιο πληθωρισμό στον βραχύ τουλάχιστον χρόνο, των οποίων προηγήθηκε μια παρατεταμένη περίοδος ιδιαίτερα χαλαρής νομισματικής πολιτικής στις μεγάλες οικονομίες μαζί με σημαντική δημοσιονομική επέκταση.

Β) Οι προοπτικές είναι για σημαντική επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα.

Γ) Οι αναδυόμενες αγορές και οι αναπτυσσόμενες οικονομίες είναι ευάλωτες στο «σφίξιμο» της νομισματικής πολιτικής από τις αναπτυγμένες οικονομίες που θα προσπαθήσουν να τιθασεύσουν τον πληθωρισμό.

Από την άλλη, οι οικονομολόγοι της Παγκόσμιας Τράπεζας εκτιμούν ότι υπάρχουν και διαφορές. Τα σημερινά σοκ προσφοράς παραμένουν σε μικρότερη κλίμακα από αυτή της δεκαετίας του 1970. Τα εργαλεία νομισματικής πολιτικής είναι καλύτερα προσανατολισμένα στη συγκράτηση των τιμών. Οι πληθωριστικές προσδοκίες ως αντίδραση σε έκτακτες συνθήκες δείχνουν να αντιδρούν καλύτερα. Οι οικονομίες είναι περισσότερο ευέλικτες. Οι χώρες ήδη προσανατολίζονται σε πιο περιοριστικές πολιτικές σε αντίθεση με τη δεκαετία του 1970 όταν συνεχίστηκε η πολιτική της δημοσιονομικής επέκτασης.

Ο φόβος μιας νέας κρίσης χρέους

Ωστόσο, υπάρχει πάντα ο φόβος μιας κρίσης χρέους. Και αυτό γιατί η επιτάχυνση της προσπάθειας για πιο σφιχτή δημοσιονομική πολιτική και για αντιστροφή των πιο χαλαρών νομισματικών πολιτικών σημαίνει ότι αρκετές χώρες μπορεί να αντιμετωπίσουν μια κρίση χρέους, ξεκινώντας από την ίδια την αύξηση του κόστους δανεισμού που φέρνουν τα αυξημένα επιτόκια.

Η Παγκόσμια Τράπεζα υποστηρίζει ότι το εξωτερικό χρέος στις χώρες χαμηλού εισοδήματος αυξήθηκε το 2020 κατά 15,5 δισεκατομμύρια δολάρια και έφτασε τα 166 δισεκατομμύρια δολάρια, στις χώρες μεσαίου εισοδήματος αυξήθηκε κατά 423 δισεκατομμύρια δολάρια και έφτασε τα 8,5 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό τις κάνει ιδιαίτερα ευάλωτες στις αυξήσεις των βασικών επιτοκίων και ήδη τη φετινή άνοιξη κεντρικές τράπεζες παγκοσμίως έχουν ανακοινώσει πάνω από 60 διαφορετικές αυξήσεις επιτοκίων.

Όμως, πέραν του εξωτερικού χρέους, οι αλλαγές στη νομισματική πολιτική επηρεάζουν ιδιαίτερα και τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που αντιμετωπίζοντας έναν πληθωρισμό που σε χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία είναι διπλάσιος του ρυθμού που αυξάνει το κόστος λειτουργίας και απειλεί να οδηγήσει αρκετές μικρές επιχειρήσεις σε κρίση ρευστότητας.

Η στρατηγική αμηχανία

Όλα αυτά επιτείνουν ένα αίσθημα ανησυχίας και συνάμα στρατηγικής αμηχανίας. Παρά την καθησυχαστική υπενθύμιση των διαφορών με τη δεκαετία του 1970, το φάσμα του στασιμοπληθωρισμού διαμορφώνει νέες αβεβαιότητες στην παγκόσμια οικονομία, διαμορφώνει το έδαφος για νέες μορφές κοινωνικής κρίσης και φέρνει αντιμέτωπες τις κυβερνήσεις με το δίλημμα ανάμεσα σε μια συνέχιση των τωρινών πολιτικών όπου ο πληθωρισμός θα επιτείνει την κοινωνική δυσαρέσκεια και την υιοθέτηση σκληρών αντιπληθωριστικών πολιτικών που επίσης θα έχουν κοινωνικό κόστος εξαιτίας της αύξησης της ανεργίας και της περιοριστικών δημοσιονομικών πολιτικών.

Παναγιώτης Σωτήρης

Πρώτη δημοσίευση στον Οικονομικό Ταχυδρόμο