Παρατήρηση σημαίνει στέκομαι απέναντι στον κόσμο με προσοχή, επιμέλεια, πειθαρχία και εγρήγορση, ψάχνω να δω τι συμβαίνει γύρω μου, να το προσέξω, να το συγκρατήσω, να προσπαθήσω να το αντιληφθώ, να το εξηγήσω, να το κατανοήσω, να το κάνω μέρος της εμπειρίας μου. Να γίνει έτσι για άτομα και κοινότητα αυτό που πραγματικά κάθε φορά συντελείται, αφορμή και δεδομένο επίγνωσης και αυτογνωσίας. Οπλο δηλαδή στην πορεία, αφού το πραγματικό είναι αυτό που τελικά θα επιβάλει τον «νόμο» του και με αυτό αναπόφευκτα θα αναμετρηθούμε στον μακρύ χρόνο.

Ενώ η ανάγκη αυτή μοιάζει αυτονόητη, μας κερδίζει το εντυπωσιακό και το επίκαιρο. Η εμπλοκή με το επίκαιρο και το στιγμιαίο μοιάζει να είναι η μόνη επιλογή, κυρίαρχη και αποκλειστική. Αν η παρατήρηση προϋποθέτει ψυχραιμία και απόσταση, το επίκαιρο οδηγεί στον εναγκαλισμό με το αντικείμενο, με στόχο την πολιτική εκμετάλλευση και τον εντυπωσιασμό στις οθόνες.

Η συνειδητή παρατήρηση θα έβγαζε στο φως τα μεγάλα διαχρονικά και βαθιά ριζωμένα προβλήματα, τις λεγόμενες παθογένειες που δομικά συνοδεύουν την κοινότητα των σύγχρονων Ελλήνων. Και σχεδόν μηχανικά θα ερχόταν στο φως, στη δημόσια θέα, η πραγματικότητα, θα κινδύνευε να γίνει απειλητική εμπειρία, η οποία θα κυοφορούσε την απαίτηση της λύσης. Η άρνηση της συστηματικής παρατήρησης είναι μοιρολατρική αποδοχή της υπάρχουσας κατάστασης, ένας συμβιβασμός με τον εκτός παρατήρησης ενοχλητικό υπαρκτό κόσμο.

Την επιλογή αυτή εμποδίζει η ανάγκη που τη συνοδεύει. Η ανάγκη συνειδητοποίησης ότι όλα συνδέονται με τον χρόνο, την κίνησή του, τη μεγάλη του διάσταση, την πραγματικότητα ότι αυτός «εργάζεται» πάντα υπονομευτικά, αδιαφορώντας για το εντυπωσιακό επίκαιρο, για τις στιγμιαίες εξάρσεις, για τις εξωραϊστικές πρακτικές της εξουσίας υπέρ του εαυτού της, πέραν των συνθηκών της πραγματικής ζωής.

Η δράση που προκύπτει ως υποχρέωση από την παρατήρηση απαιτεί την υπομονή. Την αντοχή στον χρόνο, την ανθεκτικότητα στις μεταβολές του, την άρνηση του εντυπωσιακού, το ζύγισμα με επίγνωση, την απόρριψη της βιασύνης, την επεξεργασία του ίδιου του χρόνου και τη σύνδεσή του με ένα σχέδιο συνόλου πράξεων, που διεκδικεί να αναπτύσσεται εντός του με συνείδηση, ανεξάρτητα από τη στιγμιαία κάθε φορά απαίτηση μιας πολιτικής επιτυχίας ή μιας εκλογικής νίκης.

Τις ημέρες αυτές που η κλιμάκωση της τουρκικής απειλής έχει λάβει νέες διαστάσεις, η αρχή «παρατήρηση και υπομονή» θα έπρεπε να αναχθεί σε μέθοδο δράσης και στρατηγικό αξίωμα επιβίωσης.

Ο Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας

Πρώτη δημοσίευση Οικονομικός Ταχυδρόμος