Τότε, στο τέλος της δεκαετίας του 60, οι ΗΠΑ είχαν εισέλθει σε μια φάση οικονομικής υπερθέρμανσης λόγω των δαπανών του Προέδρου Τζόνσον για τη χρηματοδότηση του πολέμου στο Βιετνάμ και την επέκταση του κράτος πρόνοιας. Ο πληθωρισμός είχε φτάσει στο 5,8% το 1970. Στην ταραγμένη παγκόσμια οικονομία ξέσπασε επιπλέον, τον Οκτώβριο του 1973, ο Αραβοϊσραηλινός πόλεμος του Γιομ Κιπούρ. Η τιμή του πετρελαίου εκτινάχτηκε από τα 3,3$ στα 11,6$ το βαρέλι, προκαλώντας ύφεση στις οικονομίες του ΟΟΣΑ, με την ανάπτυξη να φρενάρει στο 0,3% το 1974. Παράλληλα ο πληθωρισμός εκτινασσόταν στο 15,6%.

Το ενεργειακό πλήγμα που προκαλεί ο πόλεμος στην Ουκρανία έρχεται να προστεθεί στην ενεργειακή κρίση που σοβεί απο πέρυσι και έχει πυροδοτήσει πληθωρισμό σε ρεκόρ 30ετίας. Οι προβλέψεις των τιμών του πετρελαίου αναθεωρούνται ραγδαία. Η Goldman Sachs προβλέπει μέση τιμή 125$ το 2022-23. Για σύγκριση, η Παγκόσμια Τράπεζα προέβλεπε πριν τον πόλεμο μέση τιμή 70$. Δεν είναι όμως λίγοι οι αναλυτές που αναμένουν περαιτέρω αναρρίχηση της τιμής του πετρελαίου. Πολλά θα κριθούν από την απρόβλεπτη προς το παρόν εξέλιξη του πολέμου στην Ουκρανία, την αντίδραση του OPEC, και την ενδεχόμενη εδραίωση ενός μακροχρόνιου ψυχρού πολέμου μεταξύ της Δύσης και ενός «Ρωσο-ασιατικού» μπλοκ.

Τι σημαίνει για την παγκόσμια οικονομία η ραγδαία αύξηση της τιμής του πετρελαίου; Μετά την πανδημία η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου έχει ανακάμψει σε περίπου 95 εκατ βαρέλια ημερησίως. Αν θέσουμε σαν μέτρο την προβλεπόμενη αύξηση της τιμής κατά 55$ για το 2022-23, σε σύγκριση με την περίοδο πριν την ρωσική εισβολή, προκύπτει μια αύξηση του πετρελαϊκού κόστους κατά 1,9 τρις $ που αντιστοιχεί σε περίπου 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το πλήγμα είναι εξαιρετικά σημαντικό, αν και μικρότερης εμβέλιας από αυτό του 1973 που αντιστοιχούσε στο 3,6% του τότε παγκόσμιου ΑΕΠ. Η εκτόξευση των τιμών του φυσικού αερίου, που στην Ευρώπη προέρχεται κατά 40% απο την Ρωσία, θα επαυξήσει όμως το ενεργειακό κόστος, αν και κάθε ποσοτική πρόβλεψη είναι παρακινδυνευμένη. Στο ενεργειακό πλήγμα κατά πάσα πιθανότητα θα προστεθεί και η άνοδος των τιμών των σιτηρών, καθώς μεγάλο μέρος της διεθνούς παραγωγής πηγάζει απο τις δύο εμπόλεμες χώρες.

Οι ανατιμήσεις της ενέργειας αυξάνουν άμεσα το κόστος παραγωγής που οι επιχειρήσεις αντανακλούν στις τιμές ώστε να συγκρατήσουν τα περιθώρια κέρδους τους. Η αύξηση των τιμών μειώνει με τη σειρά της την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, άρα τη συνολική ζήτηση, προκαλώντας ύφεση, δηλαδή στασιμοπληθωρισμό. Αυτό διαφαίνεται και απο διαφορετική σκοπιά: Οι χώρες που εισάγουν πετρέλαιο θα αντιμετωπίσουν ισόποσο έλλειμμα του εμπορικού τους ισοζυγίου και θα πρέπει να μεταφέρουν πόρους στις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες για να χρηματοδοτήσουν το αυξημένο κόστος των εισαγωγών πετρελαίου. Η μείωση της εγχώριας ζήτησης είναι ο μηχανισμός που τελικά ανακατανέμει τους πόρους πρός το αυξημένο κόστος των εισαγωγών ενέργειας. Καθώς οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες έχουν συγκριτικά μικρότερη ροπή δαπάνης, συσσωρεύουν πλεονάσματα απο τις ανατιμήσεις ενώ η παγκόσμια ζήτηση, και άρα το παγκόσμιο ΑΕΠ, ταυτόχρονα μειώνονται.

Η δυσμενής επίπτωση στην ανάπτυξη μπορεί να μετριαστεί βραχυπρόθεσμα με στήριξη της ζήτησης απο το κράτος στον βαθμό που υπάρχει δημοσιονομικός χώρος. Εισοδηματικές ενισχύσεις με στόχευση στους πιό ευάλωτους είναι ιδιαίτερα σημαντικές καθώς τα κατώτερα εισοδηματικά κλιμάκια υφίστανται οξύτερα το κόστος του πληθωρισμού. Αποτελούν πιο ενδεδειγμένες παρεμβάσεις σε σχέση με τις επιδοτήσεις των τιμών των καυσίμων και της ενέργειας γενικότερα, που στρεβλώνουν τα καταναλωτικά πρότυπα και στερούνται της επιθυμητής στόχευσης. Ένα επιπλέον πλεονέκτημα των εισοδηματικών ενισχύσεων, αν σχεδιαστούν σωστά, είναι οτι θα μπορούσαν ενδεχομένως να αποσοβήσουν τις αλυσιδωτές αυξήσεις μισθών και τιμών που θα οδηγούσαν σε καλπάζοντα πληθωρισμό.

Η εύρεση του αναγκαίου δημοσιονομικού χώρου είναι ωστόσο ζητούμενο καθώς το ενεργειακό πλήγμα επέρχεται σε μια περίοδο διεθνώς αυξημένου χρέους λόγω της πανδημίας. Περαιτέρω δανεισμός ενδέχεται να προκαλέσει αύξηση των επιτοκίων, ιδιαίτερα στις χώρες της Ευρωζώνης με βαρύ χρέος, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία. Αυτό θα επέφερε πλήγμα στην ανάπτυξη, επιπλέον του ενεργειακού σοκ. Μια λύση, που προωθεί η γαλλική προεδρία της ΕΕ, θα μπορούσε να προκύψει απο ένα νέο πρόγραμμα κοινών ομολογιακών εκδόσεων της Κομισιόν, με στόχο τον μετριασμό του ενεργειακού πλήγματος και την ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία. Δεν διαφαίνεται όμως οτι κατι τέτοιο θα επιτευχθεί άμεσα στην Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ καθώς χώρες όπως η Γερμανία και η Ολλανδία είναι διστακτικές, δίνοντας προτεραιότητα στην εξάντληση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης. Ο κίνδυνος του στασιμοπληθωρισμού είναι ωστόσο ορατός. Για τον μετριασμό του θα χρειαστούν τολμηρές δράσεις αλλά και κοινωνική συνοχή με δίκαιο καταμερισμό του προβλεπόμενου κόστους.

* Ο Αριστομένης Βαρουδάκης  είναι Οικονομολόγος, Πρώην Καθηγητής Πανεπιστημίου του Στρασβούργου, πρώην ανώτερο στέλεχος της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΟΟΣΑ. 

Πρώτη δημοσίευση στο Money Review