|
Ο ίδιος
άνθρωπος λοιπόν που καλούσε σε υπεράσπιση της
ιρανικής Επανάστασης, ο Σαντέγκ Γκοτμπζαντέχ,
καταγγέλλει, από το κελί της φυλακής πλέον,
συνθήκες κράτησης και καταστολής των
διαφωνούντων που θυμίζουν ανατριχιαστικά το
καθεστώς του Σάχη. Η αρχικά πιο ανοιχτή ιρανική
Επανάσταση γινόταν κάτι άλλο, το καθεστώς των
μουλάδων και της βίας απέναντι στους
διαφωνούντες και ιδίως τους κοσμικούς
αριστερούς.
Ανατρέχω
στις ταραγμένες μέρες της ιρανικής επανάστασης
επειδή, παρά τις πολύ διαφορετικές συνθήκες της
ανατροπής στη Συρία, οι σημερινοί τίτλοι
παραπέμπουν στα ρεπορτάζ εκείνης της εποχής. Και
τότε γινόταν λόγος για φόβο και ελπίδα, για
ανησυχίες και θετικές προσδοκίες.
Νομίζω
όμως πως ελάχιστοι σήμερα θα επένδυαν προσδοκίες
για εναλλακτικούς τρίτους «δρόμους» στον Αμπού
Μοχάμεντ αλ Τζολάνι και στους μαχητές της Χαγιάτ
Ταχρίρ αλ Σαμ. Η ανατροπή μιας δικτατορίας δεν
είναι ικανή συνθήκη για οποιοδήποτε πιο φιλόδοξο
βλέμμα «μετασχηματισμού» των πραγμάτων.
Πιο
κοντινά άλλωστε σε εμάς, το φυλετικό-πολιτικό
χάος στη Λιβύη και η σκοτεινή μοίρα
του Αφγανιστάν (έπειτα από ένα πρώτο διάστημα
θεατρικά «μετριοπαθών» Ταλιμπάν) προειδοποιούν
για την αποφυγή των ευσεβών πόθων σαν κι αυτούς
που είχα κι εγώ προσωπικά τις μέρες της Αραβικής
Ανοιξης. Εμπεδώθηκε πια το μάθημα: οι εικόνες με
ανθρώπους που πανηγυρίζουν την ελευθερία στους
δρόμους δεν συνεπάγονται την «έλευση της
δημοκρατίας» στο στυλ των όσων φανταζόμαστε για
δημοκρατία στη δική μας Δεξιά και Αριστερά.
Αυτή τη
στιγμή το «συριακό έδαφος» βομβαρδίζεται από
Αμερικανούς και ανηλεώς από τους Ισραηλινούς,
ενώ ο Ερντογάν θέλει να γίνει ρυθμιστικός πόλος
της ανατροπής του Ασαντ έχοντας κι αυτός
επιδιώξεις «ουδετεροποίησης» των κουρδικών
περιοχών. Την ίδια στιγμή οι Ιρανοί δηλώνουν
αιφνιδιασμένοι από την ταχύτητα μιας κατάρρευσης
που δείχνει και τη δική τους ευθραυστότητα.
Αυτό που
απουσιάζει από το κάδρο είναι κάποιο
συμβολικό-ιδεολογικό πλαίσιο σαν κι αυτά τα
οποία λειτουργούσαν μέχρι και τη δεκαετία του
’80 του εικοστού αιώνα. Τέτοια πλαίσια ήταν οι
εθνικοαπελευθερωτικές επαναστάσεις, ο κοσμικός
αντι-ιμπεριαλισμός και διάφορες παραλλαγές του
αραβικού εθνικισμού/εκσυγχρονισμού.
Σε
αυτούς τους νοητούς άξονες είχε υψωθεί ένα φάσμα
λαϊκών εξεγέρσεων και θεωρητικών προταγμάτων
όπου και οι δυτικοί διανοούμενοι έχτιζαν
υποθέσεις γενικής χειραφέτησης και
εκδημοκρατισμού των παγκόσμιων σχέσεων
κυριαρχίας. Οι σελίδες που αφιέρωσε κάποτε ο
Φουκό στην ιρανική επανάσταση (έτυχαν βέβαια
μεγάλης λοιδορίας εκ των υστέρων) ή οι ποικίλες
εκδηλώσεις αλληλεγγύης στο Παρίσι ή στην Αθήνα
του 1980, δεν ήταν εκτός κλίματος παραλογισμοί.
Αξιοσημείωτος αριθμός πολιτών και πολιτικών,
πολύ πέρα από τους κύκλους του ριζοσπαστικού
«τριτοκοσμισμού», αναγνώριζαν εύλογα την ηθική
και πολιτική χρεοκοπία πολλών από τα μοντέλα
δυτικής ανάμειξης σε πλήθος περιοχών του Νότου.
Ηταν οι καιροί όπου η εμπιστοσύνη στα συλλογικά
υποκείμενα δεν καταπλακωνόταν από έναν ψυχρό
γεωστρατηγικό ρεαλισμό όπως θα συμβεί μετά τους
πολέμους στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν και την
άνοδο του τζιχαντιστικού ισλαμισμού.
Η
δυσκολία επομένως να «πάρει κανείς θέση» για
καταστάσεις όπως αυτή τώρα στη Συρία δεν
οφείλεται μόνο στο αστάθμητο των συγκρούσεων και
στο χάος των κινήτρων επί του πεδίου. Οι παίκτες
έχουν γίνει περισσότερο αδιαφανείς, κυρίως όμως
έχουν χάσει την ικανότητα να εκπροσωπούν δίκαιες
υποθέσεις.
Αν και
μπορεί να πει κανείς πως η πτώση ενός
καταπιεστικού καθεστώτος είναι πάντα καλό νέο,
οι ηγέτες και τα σχέδια που δρουν σε μια
τεράστια γεωγραφική ζώνη, από τη Μέση Ανατολή ως
τη ζώνη του Σαχέλ στην Αφρική, δεν ενσαρκώνουν
κάτι άλλο εκτός από βούληση για εξουσία και
πλούτο. Οσο και αν ορισμένοι επιχειρούν να
διαβάσουν ακόμα και τους Χούθι της Υεμένης ή το
Ιράν και τη Χεζμπολάχ ως φορείς μιας πιο
ισορροπημένης διεθνούς τάξης (επειδή
«αμφισβητούν» εμπράκτως τη δυτική ηγεμονία στην
περιοχή), οι φριχτές εικόνες από τα συριακά
κάτεργα – ο Ασαντ ήταν μέρος του λεγόμενου Αξονα
της Αντίστασης – γκρεμίζουν για τα καλά κάθε
παρόμοια θεωρητική κατασκευή.
Δυναστικά καθεστώτα ή οργανώσεις που
μετασκευάζονται και προσφωνούνται πλέον ως
μαχητές (και όχι τζιχαντιστές) είναι ανορθόδοξα
υποκείμενα της ίδιας προβληματικής και γεμάτης
ανισότητες παγκοσμιοποίησης. Αυτό δεν σημαίνει
να μη συναισθάνεται κανείς τη χαρά των
βασανισμένων ανθρώπων καθώς απαλλάσσονται από
την αθλιότητα ενός καθεστώτος.
Η άρνηση
της ευπιστίας και των λυρισμών της είναι το ένα.
Το άλλο είναι ότι μπορούμε πάντα να προσδοκούμε
μια πιο ανθρώπινη και ασφαλή ζωή για τους
πολίτες μιας σπαρασσόμενης χώρας. Πώς θα υπάρξει
όμως προοπτική ειρήνευσης όταν η καταστροφή στο
έδαφος συνεχίζεται με βομβαρδισμούς και ωμές
παραβιάσεις των συνόρων της;
Οι
μετριοπαθείς χειρονομίες των νέων κυβερνώντων
στη Δαμασκό μπορεί ανά πάσα στιγμή να
υπονομευτούν, όχι μόνο από την ιδεολογία και την
πρακτική τους, αλλά και από τον επεμβατισμό των
ενδιαφερομένων για τη δική τους – ο καθένας –
εκδοχή «επωφελούς» Συρίας.
Χώρα που
σχεδιάζεται και ξανασχεδιάζεται ως πεδίο δοκιμής
τόσο ανταγωνιστικών προθέσεων και πλάνων
«εκκαθάρισης», δύσκολα μπορεί να ειρηνεύσει
ουσιαστικά, πολύ περισσότερο να βρει μονοπάτια
ανασυγκρότησης με κάποια κοινωνική δικαιοσύνη
για όσους επιστρέφουν τώρα στα χαλάσματα της
ζωής τους.
Ο
κ. Νικόλας Σεβαστάκης είναι καθηγητής Πολιτικής
Φιλοσοφίας στο ΑΠΘ, συγγραφέας.
Πρώτη
δημοσίευση στο Βήμα
|
