Ίσως το μεγαλοποιώ λίγο. Αλλά οπωσδήποτε πρόκειται για μια πολύ πιο χρήσιμη -και κρίσιμη- πλατφόρμα από ό,τι τα παραδοσιακά, μονόδρομα ΜΜΕ. Και γι’ αυτό το ποιος ή ποιοι την διαχειρίζονται, το ποιοι ελέγχουν τον αλγόριθμό της, τους κανόνες λειτουργίας της και τον εναρμονισμό της με τις νομοθεσίες περί ελευθερίας του λόγου στις επιμέρους κοινωνίες, έχει σημασία. Τις προάλλες ο αμφιλεγόμενος επιχειρηματίας Ήλον Μασκ, ο “πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου”, δήλωσε ότι θέλει να αγοράσει όλες τις μετοχές της εισηγμένης στο αμερικανικό χρηματιστήριο Twitter Inc. και να τη βγάλει από το χρηματιστήριο, για να έχει το Twitter για δικό του και να αποφασίζει ο ίδιος το πώς θα λειτουργεί. Μπορεί να είναι άλλο ένα τρολάρισμα του ανθρώπου αυτού, που τα συνηθίζει κάτι τέτοια, ή μπορεί να το εννοεί στα σοβαρά, ακόμα κι αν θα είναι πάρα πολύ δύσκολο τελικά να το υλοποιήσει. Σε κάθε περίπτωση, είναι άλλη μια καλή ευκαιρία να συζητήσουμε για το θέμα της σημασίας αυτής της πλατφόρμας και των άλλων αντίστοιχων, και το πώς θα πρέπει να λειτουργούν και να ελέγχονται στον σημερινό, τοξικό μας κόσμο.

Πρώτα απ’ όλα, δυο λόγια για τον πρωταγωνιστή της υπόθεσης. Ο Ήλον Μασκ είναι ένας πολύ επιτυχημένος επιχειρηματίας. Υπάρχουν, βεβαίως, μερικές παρανοήσεις ως προς το άτομό του. Πρώτα απ’ όλα, δεν “έχει 270 δισεκατομμύρια δολάρια”. Δεν έχει όλα αυτά τα λεφτά στην τράπεζα. Έχει πάρα πολλές μετοχές εταιριών όπως η Tesla και η SpaceX, την αξία των οποίων η αγορά κρίνει ως πάρα πολύ μεγάλη. Επιπλέον, αυτές τις επιχειρήσεις δεν τις έκλεψε όπως έκαναν οι Ρώσοι ολιγάρχες, ας πούμε, αλλά τις έφτιαξε. Πρόκειται για πλούτο που δεν υπήρχε πριν και ο ίδιος βοήθησε για να δημιουργηθεί. Προέρχεται από ευκατάστατη οικογένεια και είχε όλες τις ευκαιρίες να σπουδάσει σε καλά πανεπιστήμια της Αμερικής (ως μετανάστης -γεννήθηκε στη Νότια Αφρική), αλλά η ζωή του δεν ήταν ρόδινη. Η οικογένειά του ήταν διαλυμένη, ως παιδί είχε καταλήξει στο νοσοκομείο από το bullying συμμαθητών του και ως επιχειρηματίας είχε φτάσει στο χείλος της καταστροφής μόλις την περίοδο 2007-2008, όταν είχε βάλει όλα του τα λεφτά στις εταιρείες του που παρέπαιαν και ζούσε με προσωπικά δάνεια. Έφτιαξε το πρώτο του videogame στην ηλικία των 12, έφτιαξε κι άλλες επιτυχημένες εταιρείες (ήταν εκ των συνιδριτών της PayPal), δούλεψε σκληρά και πέτυχε πολλά. Βεβαίως, όπως ισχύει πάντα με τις ιστορίες των “αυτοδημιούργητων”, τίποτε δεν πέτυχε ολομόναχος. Κάτι άλλο που δεν θυμούνται πολλοί (και μοιάζει να παραγνωρίζει εντελώς και ο ίδιος πια) είναι η σημαντική βοήθεια και ο καίριος ρόλος που έπαιξε το κράτος στη δημιουργία όλου αυτού του πλούτου. Είτε με το να προσφέρει ένα κρίσιμο χαμηλότοκο δάνειο εκατοντάδων εκατομμυρίων στην Tesla σε μια εποχή που ήταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης, είτε με το να είναι ο μεγαλύτερος (με πολύ μεγάλη διαφορά) πελάτης της SpaceX. Με αυτή τη βοήθεια, που είτε είναι, είτε θα έπρεπε να είναι μέρος του ρόλου του κράτους στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες, έφτιαξε αυτά τα πράγματα και έφτασε ως εδώ.

Επίσης κάτι άλλο που πολλές φορές παραγνωρίζεται, είναι ότι οι εταιρείες που έχει φτιάξει o Ήλον Μασκ έχουν δυσανάλογα σημαντικό αποτύπωμα στον σύγχρονο κόσμο. Όχι όλες, βεβαίως -κάποιες, όπως η Boring Company που θέλει να σκάψει τρύπες για αυτοκίνητα στο υπέδαφος των πόλεων, ή η Neuralink που θα φτιάχνει, λέει, εμφυτεύματα που θα μπαίνουν κατευθείαν στον εγκέφαλο είναι αρκετά αμφιλεγόμενες ως ιδέες. Η Tesla, όμως, ουσιαστικά δημιούργησε για πρώτη φορά ηλεκτρικά αυτοκίνητα τα οποία πολύς κόσμος ήθελε πραγματικά να αγοράσει και να χρησιμοποιήσει, προτιμώντας τα από τα συμβατικά. Πλέον όλες οι αυτοκινητοβιομηχανίες έχουν στραφεί προς αυτά και, μάλιστα, άλλες (οι κορεάτικες, αλλά και οι γερμανικές) έχουν περάσει στην πρωτοπορία του χώρου. Αλλά ο ρόλος της δικής του εταιρείας ήταν καταλυτικός για την στροφή στην ηλεκτροκίνηση -μπορεί κάποιος να επιχειρηματολογήσει ότι χωρίς τον Μασκ αυτή ήταν μια στροφή που θα χρειαζόταν πολύ περισσότερα χρόνια για να γίνει. Εξίσου σημαντική, αλλά πιο αόρατη, είναι η επίδραση των επιχειρηματικών του πρωτοβουλιών στην ανάπτυξη καλύτερων μπαταριών αλλά και άλλων τεχνολογιών που είναι απαραίτητες για την επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής, ενώ και οι πύραυλοι και τα διαστημόπλοια της SpaceX έχουν δώσει μια νέα ώθηση στην τεχνολογία του διαστήματος, συμπληρώνοντας την (πιο αργοκίνητη, αλλά ακόμα καινοτόμα) NASA και τις άλλες κρατικές διαστημικές υπηρεσίες μεγάλων χωρών. Όλα αυτά είναι δεδομένα και αξιοσημείωτα.

Παρ’ όλα αυτά, ο Μασκ είναι μια προσωπικότητα αμφιλεγόμενη ή, για να το πω πιο σωστά (αλλά ευγενικά), αλλοπρόσαλλη. Μολονότι διοικεί επιχειρήσεις που δημιουργούν πραγματική αξία στην οικονομία και τις κοινωνίες και δίνουν καλές δουλειές σε χιλιάδες ανθρώπους, ο ίδιος δεν συμπεριφέρεται στη δημόσια σφαίρα με τη σοβαρότητα και την υπευθυνότητα που θα περίμενε κανείς. Ίσα ίσα, πολλές φορές εκφράζεται δημόσια με την ενάργεια και την ψυχραιμία πεντάχρονου παιδιού. Άλλοτε γράφει ανούσια χιουμοριστικά τουίτ για κρυπτονομίσματα, άλλοτε ανεβάζει memes και λογοπαίγνια προεφηβικής αισθητικής και χιούμορ και άλλοτε γράφει σχόλια για τη χρηματιστηριακή αξία των ίδιων του των εταιρειών, που οδηγούν αναπόφευκτα σε πρόστιμα από τις αρμόδιες αρχές.

Κάποιες από τις απόψεις που έχει εκφράσει για θέματα όπως η κλιματική αλλαγή και οι κίνδυνοι της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης τεχνητής νοημοσύνης είναι σοβαρές και ενδιαφέρουσες, αλλά πολλές άλλες κυμαίνονται από αμφιλεγόμενες (τα περί αποικισμού του Άρη, ας πούμε) μέχρι βαθιά στο σύμπαν των “ψεκασμένων”, όπως οι απόψεις που εκφράζει τα τελευταία χρόνια για την πανδημία της Covid. 

Και, βέβαια, αν και δηλώνει υπέρμαχος της “ελευθερίας του λόγου” (τι κακοποιημένη φράση) επιτίθεται σε επικριτές του με αδόκιμη σφοδρότητα και αγένεια. Εκτός από την επίδειξη ανωριμότητας και έλλειψης ψυχραιμίας και αυτοπειθαρχίας, αυτές οι επιθέσεις έχουν κι άλλες, πολύ σημαντικές συνέπειες, για τις οποίες φαίνεται να αδιαφορεί. Βλέπετε, τον ακολουθεί μια στρατιά πιστών οπαδών (ανάμεσα στους 80 εκατομμύρια followers που έχει στο Twitter), σχεδόν αποκλειστικά νέοι άνδρες, που επιτίθενται μαζικά και χυδαία σε όποιον τους υποδεικνύει ως κακό, “εχθρό”, ή άσχετο.

Τώρα, λοιπόν, αυτός ο άνθρωπος (λέει ότι) θέλει να αποκτήσει τον απόλυτο έλεγχο του Twitter. Στην αίτηση εξαγοράς που υπέβαλε στην αρμόδια χρηματιστηριακή αρχή, αναφέρει ότι το κάνει επειδή πιστεύει “στη δυναμική του Twiter ως η πλατφόρμα της ελευθερίας του λόγου σε ολόκληρο τον πλανήτη”. “Πιστεύω ότι η ελευθερία του λόγου”, συμπληρώνει, “είναι μια κοινωνική αναγκαιότητα για μια λειτουργική δημοκρατία”.

Είναι ο Ήλον Μασκ (που κάποτε είχε αποκαλέσει “παιδόφιλο” έναν από τους διασώστες εκείνης της ποδοσφαιρικής ομάδας που είχε εγκλωβιστεί σε μια σπηλιά στη Μαλαισία επειδή είχε κριτικάρει τις παλαβές ιδέες που πρότεινε με tweets για τον απεγκλωβισμό τους, και που δεν έχει πει κιχ για την “ελευθερία του λόγου” στην Κίνα, μια από τις μεγαλύτερες αγορές της Tesla), ο καλύτερος θεματοφύλακας της “ελευθερίας του λόγου” στο Twitter; Και, κυρίως, είναι σωστά στημένο ένα σύστημα που δυνητικά θα επέτρεπε σε έναν μεμονωμένο άνθρωπο -οποιονδήποτε άνθρωπο- να έχει τον απόλυτο έλεγχο σε ένα μέσο επικοινωνίας που επηρεάζει το δημόσιο διάλογο παγκοσμίως; Αν όχι, τι εναλλακτικές υπάρχουν;

Βεβαίως, η ιδέα κάποιοι μεμονωμένοι δισεκατομμυριούχοι να ελέγχουν τα μέσα ενημέρωσης δεν είναι καινούργια στη Δύση -ίσα ίσα. Εδώ και ενάμιση αιώνα τα ΜΜΕ ελέγχονται είτε από το κράτος -στις μη-δημοκρατικές χώρες- είτε από πολύ πλούσιους ιδιώτες και μεγάλες πολυμετοχικές επιχειρήσεις -στις δημοκρατικές. Και τις συνέπειες τις έχουμε δει -η ζημιά που έχει επιφέρει στην υγεία της δημοκρατίας και στην ποιότητα του δημόσιου λόγου ο Ρούπερτ Μέρτοχ σε τουλάχιστον τρεις χώρες (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο και Αυστραλία) είναι ανυπολόγιστη. Αλλά τα κοινωνικά δίκτυα δεν είναι ΜΜΕ. Είναι αμφίδρομα, πολυπλοκότερα και τελικά πολύ πιο επιδραστικά από μια εφημερίδα ή ένα τηλεοπτικό κανάλι. Οι εισηγμένες ιδιωτικές εταιρείες που τα ελέγχουν σήμερα δεν κάνουν καθόλου καλή δουλειά στη διαχείρισή τους. Η τοξικότητα και η παραπληροφόρηση τα πλημμυρίζουν, με τραγικές συνέπειες στον πραγματικό κόσμο, από την άνοδο του τραμπισμού και τα αντιεμβολιαστικά κινήματα μέχρι τη γενοκτονία των Ροχίνγκια και την βίαιη εισβολή στο Καπιτώλιο πέρυσι. Το να (μπορεί να) παραδοθεί μια πλατφόρμα σαν το Twiter σε ένα άτομο -και μάλιστα σε ένα άτομο με τα χαρακτηριστικά του Ήλον Μασκ- ακούγεται ακόμα χειρότερο.

Τι άλλο θα μπορούσε να γίνει; Τι είδους δομές θα μπορούσαν να διαχειρίζονται αυτές τις πλατφόρμες με πιο διαφανή και αποτελεσματικό τρόπο; Με ποιον τρόπο θα μπορούσε να μειωθεί η ολιγοπωλιακή κυριαρχία αυτών των ελάχιστων εταιριών που, χάρη στα network effects, έχει πια κατοχυρωθεί και δεν επιτρέπει την είσοδο νέων, ανταγωνιστικών πλατφορμών; Ποιος ξέρει. 

Προς το παρόν, βλέπω μόνο μία λύση. Εγώ έχω στο Twitter 27.865 ακόλουθους. Διαλεχτοί άνθρωποι, υψηλής ποιότητας. Αν μαζέψουμε όλοι μαζί το απαραίτητο κεφάλαιο, μπορούμε να αγοράσουμε εμείς το Twitter, και να αποφασίσουμε εμείς πώς θα λειτουργεί και πώς θα διαχειρίζεται αυτά τα τεράστια, κρίσιμα θέματα. Θα μας εμπιστευόσασταν; Πιστεύω ότι θα το κάναμε καλύτερα. Μοναδική λεπτομέρεια: για να το συγκεντρώσουμε, θα χρειαστεί καθένας και η καθεμιά από εμάς να βάλουμε από $1,5 εκατομμύριο.

Θοδωρής Γεωργακόπουλος (Καθημερινή)