Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα καλείται να διαχειριστεί ολοένα και πιο περίπλοκες προκλήσεις στον ρόλο της ως θεματοφύλακας της νομισματικής πολιτικής της Ευρωζώνης. Η άνοδος των σταθερών κρυπτονομισμάτων συνδεδεμένων με το δολάριο, σε συνδυασμό με την υποχώρηση της χρήσης μετρητών, επισπεύδουν την ανάγκη για ένα «ψηφιακό ευρώ» – ένα νέο μέσο πληρωμής που θα εκδίδεται απευθείας από την ΕΚΤ και θα είναι προσβάσιμο στους πολίτες. Αν το εγχείρημα ευοδωθεί, εκατομμύρια Ευρωπαίοι θα μπορούν να πραγματοποιούν καθημερινές συναλλαγές μέσα από ένα ηλεκτρονικό πορτοφόλι που θα ελέγχεται από την κεντρική τράπεζα. Αυτό, όμως, δημιουργεί ανησυχία στις μεγάλες τράπεζες, όπως η Deutsche Bank και η BNP Paribas, που φοβούνται απώλεια καταθέσεων.

Η συζήτηση εντάθηκε μετά την ψήφιση στις ΗΠΑ του νόμου Genius, ο οποίος θέτει σαφές πλαίσιο για τα δολαριακά stablecoins. Πρόκειται για ψηφιακά νομίσματα που εξασφαλίζουν τη σταθερή τους αξία μέσω ασφαλών περιουσιακών στοιχείων, όπως κρατικά έντοκα γραμμάτια. Η θεσμική αυτή κατοχύρωση δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ραγδαία ανάπτυξη νομισμάτων όπως το USDT και το USDC. Σήμερα, η αγορά των stablecoins αγγίζει τα 280 δισ. δολάρια, αλλά οι εκτιμήσεις μιλούν για εκτίναξη έως τα 2 τρισ. μέχρι το 2028, με το 99% να κυκλοφορεί σε δολάριο. Για την ΕΚΤ, ο κίνδυνος είναι ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες και επιχειρήσεις θα στραφούν σε αυτά τα ταχύτερα και χωρίς προμήθειες μέσα συναλλαγής, ενισχύοντας την παρουσία του δολαρίου στην ευρωπαϊκή οικονομία και αποδυναμώνοντας τον έλεγχο της ίδιας στο ενιαίο νόμισμα.

Παράλληλα, η σταδιακή εξαφάνιση των παραδοσιακών μετρητών δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο το έργο της ΕΚΤ. Για δεκαετίες, το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα στηριζόταν σε μια ισορροπία μεταξύ χρημάτων κεντρικής τράπεζας (όπως τα χαρτονομίσματα και τα αποθεματικά των τραπεζών) και ιδιωτικών χρημάτων (τραπεζικές καταθέσεις). Όπως τόνισε και ο επικεφαλής οικονομολόγος της ΕΚΤ, Φίλιπ Λέιν, τα μετρητά λειτουργούν ως θεμέλιο εμπιστοσύνης για το τραπεζικό σύστημα. Η υποχώρηση της χρήσης τους –από 54% των συναλλαγών το 2019 σε μόλις 39% το 2023– υπονομεύει αυτή τη σταθερότητα. Ένα ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να καλύψει το κενό, αντιμετωπίζοντας ταυτόχρονα τον ανταγωνισμό από τα stablecoins.

Το μεγάλο άγχος των τραπεζών είναι ότι οι πολίτες θα προτιμήσουν ένα απλό και δωρεάν διασυνοριακό σύστημα πληρωμών, απευθείας υπό τον έλεγχο της ΕΚΤ, μειώνοντας τον ρόλο τους ως μεσολαβητών. Αν και αυτός ο φόβος είναι υπαρκτός, η εναλλακτική ίσως να είναι ακόμη πιο δυσμενής: αν το ψηφιακό ευρώ σχεδιαστεί με περιορισμούς που δεν το καθιστούν ελκυστικό, οι χρήστες θα επιλέξουν μαζικά τα αμερικανικά stablecoins.

Η ΕΚΤ σκοπεύει να οριστικοποιήσει το σχέδιο μέχρι το τέλος του έτους, ώστε στη συνέχεια να αναλάβουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί τη θέσπιση του αναγκαίου νομικού και κανονιστικού πλαισίου. Το κλειδί για την επιτυχία θα είναι ο σαφής διαχωρισμός του ψηφιακού ευρώ από τις τραπεζικές καταθέσεις, ώστε να λειτουργήσει ως αυτόνομο μέσο πληρωμής. Αν, αντίθετα, η εφαρμογή του αποτύχει, η Ευρώπη κινδυνεύει να χάσει έδαφος τόσο στη νομισματική κυριαρχία όσο και στον εκσυγχρονισμό των συστημάτων πληρωμών της. Γι’ αυτό, η ΕΚΤ καλείται να σχεδιάσει ένα ψηφιακό νόμισμα ελκυστικό και εύχρηστο για το ευρύ κοινό – ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι ορισμένες τράπεζες θα βρεθούν αντιμέτωπες με απώλειες.