Από το Marx ως το Soros

Καθημερινή Στήλη με άρθρα για την παγκόσμια οικονομία

Επικοινωνήστε μαζί μας

00:01 - 18/10/24

Καμία βιομηχανία δεν είναι πιο σημαντική για τη γερμανική οικονομία από τα αυτοκίνητα. Και καμία αυτοκινητοβιομηχανία δεν είναι πιο σημαντική από τη Volkswagen.

Τώρα, καθώς η 87χρονη αυτοκινητοβιομηχανία αντιμετωπίζει την προοπτική περικοπής θέσεων εργασίας και κλεισίματος εργοστασίων, και προσπαθεί να επιστρέψει στην κερδοφορία, τα προβλήματα της Volkswagen αντανακλούν τα γενικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Γερμανία, η οποία παλεύει με έναν συρρικνούμενο βιομηχανικό τομέα και μια οικονομία που προβλέπεται να συρρικνωθεί για δεύτερη συνεχή χρονιά.

Όπως χαρακτηριστικά έγραφαν σε πρόσφατα άρθρα τους στους The New York Times και στον The Economist:

«Το γεγονός ότι η Volkswagen, ο μεγαλύτερος κατασκευαστής αυτοκινήτων της Γερμανίας, ο μεγαλύτερος βιομηχανικός εργοδότης και ο Νο. 2 στον κόσμο πίσω από την ιαπωνική αυτοκινητοβιομηχανία Toyota, δεν αποκλείει πλέον το κλείσιμο εργοστασίων και τις υποχρεωτικές απολύσεις δείχνει πόσο βαθιά βρίσκεται τώρα η γερμανική βιομηχανία σε κρίση», δήλωσε στους Τάιμς της Νέας Υόρκης ο Κάρστεν Μπζέσκι, επικεφαλής οικονομολόγος στην ING Γερμανίας.

Μόλις πριν από μια εβδομάδα, ο υπουργός Οικονομίας της Γερμανίας Ρόμπερτ Χάμπεκ ισχυρίστηκε με υπερβολική επιείκεια ότι οι οικονομικές συνθήκες δεν είναι «ικανοποιητικές», μιλώντας αμέσως μετά την αναθεώρηση των επίσημων προβλέψεων για το έτος από ανάπτυξη 0,3% σε συρρίκνωση 0,2%. Κι αυτό μετά τη μείωση κατά 0,3% πέρυσι, πράγμα που σημαίνει ότι η Γερμανία αντιμετωπίζει την πρώτη διετή ύφεση εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες.

Στην πραγματικότητα, η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης μόλις έχει προχωρήσει μετά το χτύπημα της Covid-19, υστερώντας σε σχέση με τον υπόλοιπο πλούσιο κόσμο. Η Ιζαμπελ Σνάμπε,λ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, σημείωσε ότι η ανάπτυξη της ευρωζώνης εξαιρουμένης της Γερμανίας είναι «εξαιρετικά ανθεκτική» από το 2021 και ταχύτερη από αυτή πολλών άλλων μεγάλων οικονομιών. Αλλά το να μιλάμε για την οικονομία της ευρωζώνης χωρίς τη Γερμανία είναι σαν να μιλάμε για την αμερικανική οικονομία χωρίς την Καλιφόρνια και το Τέξας. Η χώρα, κάποτε κινητήριος μοχλός της ευρωπαϊκής ανάπτυξης, έχει καταστεί βαρίδι.

Οπως επισημαίνει σε ανάλυσή του ο Economist, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια χειρότερη συρροή συνθηκών για την εξαρτώμενη από τις εξαγωγές και τη βαριά από τη μεταποίηση γερμανική οικονομία από αυτές που έχει αντιμετωπίσει από το 2021. Η άνοδος των τιμών της ενέργειας ακολούθησε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ενώ τώρα η βιομηχανική πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα της Κίνας προκαλεί όλεθρο στο εξωτερικό.

Ωστόσο, όσο παρηγορητικό κι αν είναι να κατηγορεί κανείς την οικονομική αδυναμία σε εξωτερικούς παράγοντες, τα προβλήματα της Γερμανίας είναι βαθύτερα, με πολλά από αυτά να είναι εγχώρια. Επιπλέον, ο προβληματικός τριμερής κυβερνητικός συνασπισμός εμποδίζει μια σθεναρή πολιτική απάντηση στο πρόβλημα. Πλέον η γερμανική οικονομία βαδίζει «από το κακό στο χειρότερο», κατά το βρετανικό περιοδικό.

Η βιομηχανική παραγωγή αντιμετωπίζει δυσχέρειες τα τελευταία χρόνια. Οι ενεργοβόρες βιομηχανίες, όπως τα χημικά, η μεταλλουργία και η χαρτοποιία, έχουν πληγεί ιδιαίτερα, προσθέτει ο Economist. Αυτοί οι τομείς αντιπροσωπεύουν μόλις το 16% της γερμανικής βιομηχανικής παραγωγής, αλλά καταναλώνουν σχεδόν το 80% της βιομηχανικής ενέργειας. Πολλές επιχειρήσεις απάντησαν στο υψηλότερο ενεργειακό κόστος σταματώντας την παραγωγή.

Η αλλαγή των προτύπων της παγκόσμιας ζήτησης είναι μεγαλύτερο πρόβλημα για τις περισσότερες επιχειρήσεις. Οπως σημείωσε η Pictet Wealth Management, η οικονομική σχέση της Γερμανίας με την Κίνα έχει αλλάξει. Στη δεκαετία του 2010, η ανάπτυξη των δύο χωρών ήταν συμπληρωματική: Η Γερμανία πωλούσε αυτοκίνητα, χημικά και μηχανήματα στην Κίνα και με τη σειρά της αγόρασε καταναλωτικά αγαθά και ενδιάμεσες εισροές, όπως μπαταρίες και ηλεκτρονικά εξαρτήματα. Τώρα η Κίνα είναι σε θέση να παράγει για τον εαυτό της μεγάλο μέρος από ό,τι εισήγε κάποτε και, σε ορισμένες περιπτώσεις, έχει γίνει σοβαρός αντίπαλος για τις εξαγωγικές αγορές, ιδίως στο παλιό γερμανικό κοινό αυτοκίνητο.

Ωστόσο, η αγωνία για τη γερμανική βιομηχανία μπορεί να είναι υπερβολική. Αν και η μεταποιητική παραγωγή έχει μειωθεί από το 2020, η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία της είναι αξιοσημείωτα σταθερή. Οι μεταποιητικές επιχειρήσεις, σε πολλές περιπτώσεις, μπόρεσαν να στραφούν στην παραγωγή προϊόντων υψηλότερης αξίας, ακόμη και όταν έχασαν μερίδιο αγοράς. Και πέρυσι, καθώς η συνολική οικονομία συρρικνώθηκε, το εμπόριο συνέχισε να συμβάλλει στην ανάπτυξη, κάτι που φαίνεται ότι θα επαναληφθεί φέτος.

Τα υψηλότερα πραγματικά εισοδήματα των νοικοκυριών, καθώς μειώνεται ο πληθωρισμός, άργησαν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη ζήτηση, αλλά τελικά θα εμφανιστούν στις καταναλωτικές δαπάνες. Το χειρότερο από την ενεργειακή συμπίεση της βιομηχανίας ανήκει επίσης στο παρελθόν.

Οι περισσότεροι παρατηρητές αναμένουν ανάκαμψη το επόμενο έτος. Το Βερολίνο προβλέπει ανάπτυξη 1,1% το 2025 και 1,6% το 2026, στη βάση ότι η ιδιωτική κατανάλωση θα αρχίσει να ανακάμπτει, αν και οι υπουργοί υποθέτουν ότι αυτό θα συμβεί εν μέρει λόγω των δικών τους πολιτικών που προκαλούν ανάπτυξη.

Αλλά μια καθυστερημένη άνοδος δεν θα σήμαινε διαφυγή από μακροχρόνια διαρθρωτικά προβλήματα. Στην πραγματικότητα, η οικονομική αδυναμία της Γερμανίας προηγείται των πρόσφατων γεωπολιτικών και οικονομικών σοκ. Οπως σημείωσε η κ. Σνάμπελ της ΕΚΤ πριν μερικές μέρες, το γερμανικό ΑΕΠ στα τέλη του 2021 ήταν μόλις 1% πάνω από το επίπεδό του πριν από τέσσερα χρόνια, σε σύγκριση με αύξηση 5% στην υπόλοιπη ευρωζώνη εκτός Γερμανίας, και περισσότερο από 10% στην Αμερική.

Η γερμανική επιτυχία τη δεκαετία του 2010 αντανακλούσε το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της χώρας έναντι της υπόλοιπης Ευρώπης. Στις αρχές του αιώνα, η Γερμανία πάλευε με τον απόηχο της επανένωσης. Το επίπεδο τιμών του ήταν υψηλότερο από ό,τι στην υπόλοιπη περιοχή του κοινού νομίσματος. Στη συνέχεια, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας που οδήγησαν στη σαρωτική απελευθέρωσή της, έθεσαν όριο στο κόστος αποδυναμώνοντας τη διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων.

Ταυτόχρονα, η ταχεία ανάπτυξη που τροφοδοτείται από χρέος στη νότια Ευρώπη οδήγησε το επίπεδο των τιμών σε υψηλότερο επίπεδο στη ζώνη του ευρώ συνολικά.

Με την πάροδο του χρόνου, όμως, αυτό το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έχει διαβρωθεί. Μετά την κρίση δημόσιου χρέους στις αρχές της δεκαετίας του 2010, οι περιφερειακές ευρωπαϊκές οικονομίες ξεκίνησαν τις δικές τους διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Από το 2015, ύστερα από μια δεκαετία συγκράτησης, το γερμανικό μισθολογικό κόστος άρχισε να αυξάνεται με ταχύτερους ρυθμούς. Μέχρι το 2019 το χάσμα σε επίπεδο τιμών μεταξύ της Γερμανίας και της υπόλοιπης ζώνης του ευρώ είχε μειωθεί. Η ενεργειακή πίεση, ωστόσο, διεύρυνε ξανά το χάσμα επειδή η Γερμανία εξαρτιόταν περισσότερο από το ρωσικό αέριο από ότι οι γείτονές της. Για πρώτη φορά εδώ και περισσότερες από δύο δεκαετίες, η Γερμανία δεν έχει πλεονέκτημα κόστους έναντι των άλλων κρατών στην ευρωζώνη.

Καθώς η Γερμανία αντιμετωπίζει αυτήν την απώλεια ανταγωνιστικότητας, πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει τις δημογραφικές αλλαγές. Τα τελευταία χρόνια η γήρανση του πληθυσμού έχει εξισορροπηθεί από τα υψηλά επίπεδα μετανάστευσης. Ωστόσο οι μετανάστες δεν φτάνουν πλέον σε τεράστιους αριθμούς, αφήνοντας τις εταιρείες με έλλειψη εργαζομένων. Συνολικά, το ΔΝΤ αναμένει ότι ο γερμανικός πληθυσμός σε ηλικία εργασίας θα συρρικνωθεί κατά 0,5% ετησίως για τα επόμενα πέντε χρόνια, την πιο απότομη πτώση κάθε μεγάλης οικονομίας.

Οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ έχουν προειδοποιήσει ότι αν δεν βελτιωθεί απότομα η παραγωγικότητα η γερμανική οικονομική ανάπτυξη είναι πιθανό να διαμορφωθεί στο 0,7% ετησίως, περίπου το ήμισυ του προπανδημικού επιπέδου.

Περισσότερες κρατικές δαπάνες θα μπορούσαν να δώσουν ώθηση, αλλά οι υπουργοί περιορίζονται από τους αυτοεπιβαλλόμενους δημοσιονομικούς κανόνες. Οι ετήσιες καθαρές δημόσιες επενδύσεις μειώθηκαν από περίπου 1% του ΑΕΠ στις αρχές της δεκαετίας του 1990 στο μηδέν. Αν και η κριτική για το λεγόμενο φρένο χρέους, που περιορίζει το ομοσπονδιακό διαρθρωτικό έλλειμμα σε μόλις 0,35% του ΑΕΠ ετησίως, έχει γίνει πιο συχνή, λίγοι παρατηρητές αναμένουν κάποια αλλαγή πριν από τις ομοσπονδιακές εκλογές του επόμενου έτους.

Μερικοί οικονομολόγοι εντοπίζουν τη ρίζα των προβλημάτων, τόσο στη Volkswagen όσο και στη Γερμανία συνολικά, στη χαμένη ευκαιρία για επενδύσεις στο μέλλον κατά τη διάρκεια αυτού που πολλοί αποκαλούν τη «χρυσή δεκαετία», όταν η παραγωγή της χώρας αυξήθηκε κατά 14% μετά την παγκόσμια οικονομική ύφεση. του 2008, εκτιμούν οι Τάιμς της Νέας Υόρκης.

Η ύφεση της Γερμανίας είναι επώδυνη τόσο για τους ίδιους τους Γερμανούς όσο και για την ευρύτερη ευρωζώνη. Μια οικονομική ανάκαμψη του χρόνου, που θα προκληθεί από χαμηλότερο πληθωρισμό και χαμηλότερο ενεργειακό κόστος, δεν θα αμβλύνει τα διαρθρωτικά προβλήματα. Η οικονομία της Γερμανίας έδειχνε σημάδια πίεσης πολύ πριν χτυπήσει η πανδημία, πριν η Ρωσία εισβάλει στην Ουκρανία και η Κίνα αρχίσει να ρίχνει χρήμα σε βιομηχανίες που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Θα συνεχίσει να παρουσιάζει σημάδια καταπόνησης για αρκετό καιρό ακόμη, προβλέπει ο Economist.