|
Σε
αρκετές περιπτώσεις πλέον, εταιρικές αποφάσεις
για περικοπές μισθού και απολύσεις εργαζομένων
βασίζονται αποκλειστικά στα ευρήματα αλγόριθμων
παρακολούθησης της εργασιακής δραστηριότητας σε
πραγματικό χρόνο χωρίς οι ίδιοι οι εργαζόμενοι
να γνωρίζουν ποια εργαλεία παρακολούθησης
χρησιμοποιούνται, ποια δεδομένα συλλέγουν ή πώς
αυτά χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της
απόδοσής τους. Χαρακτηριστικό είναι το
παράδειγμα του δημοφιλούς λογισμικού Microsoft
365 που επικρίθηκε σφοδρά για αδιαφανή και στενή
επιτήρηση στο χώρο εργασίας.
Εάν δεν
τεθούν άμεσα όρια στην χρήση αυτών των
τεχνολογικών συστημάτων, πολύ σύντομα οι
εργαζόμενοι μπορεί να βρεθούν αντιμέτωποι με μια
εργασιακή δυστοπια που θα απειλήσει την
επαγγελματική τους υπόσταση αλλά και την ίδια
την ψυχική τους υγεία όπως συνέβη στην περίπτωση
του Post Office Horizon όπου ένα σύστημα
πληροφορικής που εγκαταστάθηκε στο σύνολο του
δικτύου των βρετανικών Ταχυδρομείων το 1999
οδήγησε στην απόλυση 736 εργαζομένων ενώ
ορισμένοι φυλακίστηκαν για παρατυπίες στα
λογιστικά βιβλία και κλοπές. Χρειάστηκε μια
20ετής νομική μάχη από τους εργαζομένους για να
αποδειχθεί ότι οι συγκεκριμένες αποφάσεις ήταν
αποτέλεσμα εσφαλμένων υπολογισμών από το
λογισμικό Horizon.
Πως όμως
αντιδρούν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι στην
αλγοριθμοποιηση της εργασιακής ζωής και την
έλλειψη ανθρώπινης εποπτείας σε αποφάσεις που
υπονομεύουν θεμελιώδη εργασιακά δικαιώματα?
Εκτός των πετυχημένων απεργιών σεναριογράφων και
ηθοποιών στο Χόλυγουντ το περασμένο φθινόπωρο,
ολλανδικά και αγγλικά δικαστήρια τάχθηκαν
πρόσφατα υπέρ των εργαζομένων σε υποθέσεις κατά
των πολυεθνικών υπηρεσιών μεταφοράς τονίζοντας
ότι οι εν λόγω πλατφόρμες δεν πρέπει να
αποκρύπτουν από τους οδηγούς δεδομένα σχετικά με
την αυτοματοποιημένη λήψη αποφάσεων που αφορουν
το προφίλ τους και την αξιολόγηση τους. Τον
Ιούλιο του 2021, η Ιταλική Αρχή Προστασίας
Δεδομένων και τα ιταλικά δικαστήρια έκριναν
μάλιστα ότι μια ισπανική πλατφόρμα διανομής
τροφίμων έκανε χρήση συστημάτων αλγοριθμικής
‘διαχείρισης’ εργαζομένων κατά αδιαφανή τρόπο
και της επέβαλλαν βαρύτατα πρόστιμα. Στην
Deutsche Telekom, οι εργαζόμενοι πέτυχαν την
απαγόρευση χρησιμοποίησης δεδομένων που
συλλέγονται μέσω ψηφιακής παρακολούθησης όπως
και αλγορίθμων που εισηγούνται την απόλυση
εργαζομένων χωρίς ανθρώπινη συμμετοχή.
Αρκούν
όμως αυτές οι μεμονωμένες εργασιακές ‘νίκες για
την αποτροπή φαινομένων ‘ψηφιακού εγκλωβισμού’
που υπομονεύουν την αυτονομία και την
ιδιωτικότητα, οδηγούν σε μεγαλύτερη
εντατικοποίηση της εργασίας και καταργούν τα
όρια μεταξύ εργασίας και
προσωπικής/οικογενειακής ζωής? Σε μια εποχή όπου
ο εργαζόμενος νοιώθει ιδιαίτερα ευάλωτος και
μάλλον απροστάτευτος ενώ το σύγχρονο πλαίσιο
εργασιακών σχέσεων φαίνεται απορυθμισμένο,
επιβάλλεται η θέσπιση νομοθεσίας που θα
επιβάλλει στους εργοδότες να ενημερώνουν το
προσωπικό τους πότε — και πώς — εφαρμόζεται η
τεχνητή νοημοσύνη στον χώρο εργασίας και να
θεμελιώνει το δικαίωμα σε μια ανθρώπινη
αναθεώρηση των αποφάσεων που λαμβάνονται για
αυτούς από μοντέλα μηχανικής μάθησης. Tαυτόχρονα
και δεδομένου ότι σε αρκετές περιπτώσεις τα
εργαλεία παρακολούθησης εισάγονται ερήμην των
εργαζομένων και αμφισβητούν ιστορικά κεκτημένα
στον χώρο της εργασίας, η αθρόα εισαγωγή της
τεχνολογίας στον εργασιακό χώρο (που δημιουργούν
φαινόμενα digital Taylorism) και οι όροι
χρησιμοποίησης της πρέπει να αποτελέσουν
αντικείμενο συλλογικών διαπραγματεύσεων που θα
οδηγήσει στην κατοχύρωση του δικαιώματος
εργαζόμενων και συνδικάτων να συμμετέχουν ενεργά
στη διαμόρφωση της αλγοριθμικής διακυβέρνησης
των δεδομένων τους.
Θα
μπορέσουν ο Ισπανικός νόμος για την Εργασία και
ο Γερμανικός νόμος για τα Συνδικάτα του 2021 να
αποτελέσουν πρότυπα για την δημιουργία συνθηκών
ενεργού διαβούλευσης και διεκδικήσεων και
πραγματικής επαναφοράς των συλλογικών
διαπραγματεύσεων και στην Ελλάδα για να
προστατευτούν ουσιαστικά οι εργαζόμενοι ως
υποκείμενα δεδομένων των οποίων τα ψηφιακά
αποτυπώματα βρίσκονται υπό συνεχή έλεγχο? Αξίζει
να σημειωθεί ότι το πρόσφατο εκτελεστικό
διάταγμα του Προέδρου Μπάιντεν τονίζει ότι «θα
πρέπει να βασιστούμε στις απόψεις των
εργαζομένων, των συνδικαλιστικών οργανώσεων, των
εκπαιδευτικών και των εργοδοτών για την
υποστήριξη υπεύθυνων χρήσεων της τεχνητής
νοημοσύνης» .
Υπό το
πρίσμα της διαρκούς μείωσης του αριθμού των
εργαζομένων που καλύπτονται από συλλογικές
συμβάσεις και της επιδείνωσης του φαινομένου της
υποεκπροσώπησης που αντιμετωπίζουν οι
παραδοσιακοί κοινωνικοί εταίροι, η εισαγωγή της
τεχνητής νοημοσύνης προσφέρει μια πρώτης τάξεως
ευκαιρία για την επανοηματοδοτηση και την
επικαιροποίηση παραδοσιακών ‘εργαλείων’
προστασίας του κόσμου της εργασίας.
O Δρ.
Μιχάλης Kρητικός είναι ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ και
Επίκουρος Καθηγητής σε θέματα Τεχνητής
Νοημοσύνης και Ψηφιακής Μετάβασης στη Σχολή
Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου των Βρυξελλών
Πρώτη
δημοσίευση στον Οικονομικό Ταχυδρόμο |
