Τον 19ο αιώνα οι βεβαιότητες ανεβαίνουν στη σκηνή, κερδίζουν προσοχή και εντυπώσεις. Και εκεί που η επιστήμη και η κριτική σκέψη θεμελιώνουν βάσιμα τα πρωτεία τους, έρχεται η κοινωνική θεωρία να διεκδικήσει ισοτιμία στην επιστημονική αλήθεια.

Ακολουθούν κοινωνικές και ιδεολογικές κατασκευές. Η πλάνη έχει ολοκληρωθεί. Αφού έχουμε βεβαιότητες για τη φύση, γιατί να μην έχουμε βεβαιότητες για την κοινωνία και τη νομοτελειακή της κίνηση και εξέλιξη;

Η θεωρία της προόδου θα κερδίσει εύκολα τα πνεύματα. Η γοητεία της είναι ακαταμάχητη. Νομοτελειακά, πέρα από την ανθρώπινη βούληση και δράση, τα πράγματα οδηγούνται από μια δύναμη προς το καλύτερο. Μια εγγύηση τα συνοδεύει. Η γραμμική εξέλιξη, σαν τρένο στις ράγες του, θα μας πάει υποχρεωτικά σε καλύτερη εποχή, το δύσκολο χθες θα μείνει πίσω οριστικά και αμετάκλητα. Η φαντασία μπορεί να θαυμάσει τον εαυτό της και ως πράξη.

Αυτή η φαντασία, πράγματι, μετά το 1950 – ας περιοριστούμε σε αυτό – στη Δύση γίνεται πράξη. Η εφαρμοσμένη επιστήμη και τα προϊόντα της βελτιώνουν εντυπωσιακά την καθημερινή ζωή, διαμορφώνουν συνθήκες πρωτόγνωρης για τον άνθρωπο ευμάρειας και αρδεύουν την πεποίθηση, που παίρνει χαρακτηριστικά θρησκευτικής πίστης, ότι η βεβαιότητα αυτή είναι από τη φύση των πραγμάτων διά παντός εγγυημένη.

Ο δυτικός άνθρωπος κολυμπάει σε αυτή την ατμόσφαιρα, αναπνέει το οξυγόνο της αισιοδοξίας αυτής της εποχής. Παρά τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα, κατανομής του παραγόμενου πλούτου κυρίως, ζει μια περίοδο ασφάλειας και υλικής απόλαυσης. Οι πρόσφατες δραματικές του εμπειρίες ανήκουν στις σελίδες της Ιστορίας.

Ετσι πέρασαν οι μεταπολεμικές δεκαετίες. Και το πέρασμά τους πήρε μαζί όλη την προηγούμενη φάση, πολέμους, συγκρούσεις, επαναστάσεις, εξεγέρσεις, ανατροπές. Η γραμμική εξέλιξη και τα αυτονόητα αγαθά της και η κυρίως η βεβαιότητά τους, που ως «οφειλή» στους ανθρώπους βρήκε θέση στη συνείδησή τους, θριαμβευτικά καθιερώθηκαν ως μέτρο και οδηγός.

Ο βραχύς ιστορικός χρόνος τροφοδοτεί αυτή την πλάνη, αφού μόνο στη διάρκεια είναι προορισμένα όλα να δοκιμαστούν, να ζυγιστούν και να κριθούν. Και η διάρκεια δεν φιλοξενεί ποτέ μέσα της αδιατάρακτες πεποιθήσεις και εγγυημένες βεβαιότητες. Είναι η αναίρεσή τους.

Η καθημερινότητα των ημερών, πόλεμος στην Ουκρανία, δοκιμασία της αγοράς, βιωμένη ακρίβεια, αποτελέσματα γαλλικών εκλογών, ανακατατάξεις ισχύος, απειλή παγκόσμιας σύρραξης, νέες ενεργειακές ανάγκες, μιλάει για τον ρευστό υπαρκτό κόσμο που σείει εκ θεμελίων, μέσα στην εγγενή αβεβαιότητά του, τις βεβαιότητες των Δυτικών. Στη χώρα μας η συνειδητοποίηση αυτή κυοφορεί μεταβολές. Στις κάλπες θα ακούσουμε καθαρά τη φωνή τους.

Λευτέρης Κουσουλής (Οικονομικός Ταχυδρόμος)

*Ο κ. Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας.