|
Τηρουμένων των αναλογιών, αυτό το δίπτυχο στην
πρακτική φιλοσοφία του Αριστοτέλη θα μπορούσε να
θεωρηθεί ότι προοικονομεί τη θεωρία του
Adam
Smith
για την ελεύθερη αγορά, που διατυπώθηκε είκοσι
έναν αιώνες αργότερα.
Έτσι
ακριβώς, το όραμα του Σκωτσέζου φιλόσοφου επίσης
περιλαμβάνει δύο κομμάτια: Τον Πλούτο
των Εθνών και
τη Θεωρία
των Ηθικών Συναισθημάτων,
τα οποία συνοψίζονται ωραία σε πρόσφατο άρθρο
της
Gillian
Tett
στους Financial
Times («What
kind
of
capitalism
does
America
believe
in?»),
υπενθυμίζοντάς μας ότι ο
Smith
έβλεπε το δεύτερο βιβλίο «ως το σημαντικότερο
έργο του, καθώς πίστευε ότι το κλειδί για την
οικοδόμηση δυναμικού εμπορίου και αγορών είναι η
δημιουργία ενός συστήματος που να βασίζεται σε
αμοιβαίες ηθικές αξίες και εμπιστοσύνη».
Πράγματι, όπως αναφέρει ο
Russ
Roberts
στο βιβλίο του Πώς
ο Ανταμ Σμιθ μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου (για
μια πρόσφατη βιβλιοκριτική μου, βλ. εδώ), η
πραγματεία του
Smith
για τα ηθικά συναισθήματα ήταν το έργο για το
οποίο νοιαζόταν περισσότερο· δημοσιεύθηκε πρώτα
το 1759, αλλά το ανανέωνε μέχρι λίγο πριν τον
θάνατό του το 1790.
Κι όμως,
όπως ορθά υποστηρίζει ο
Robert
Heilbroner στο βιβλίο του Οι
Φιλόσοφοι του Οικονομικού Κόσμου, στο
σύνολό του «κατά
κάποιον τρόπο το όραμα του
Adam
Smith
είναι αποδεικτικό της πεποίθησης του 18ου αιώνα
για τον αναπόφευκτο θρίαμβο του ορθολογισμού και
της τάξης, έναντι της τυχαιότητας και του
χάους».
Σε ό,τι
αφορά τον σημερινό καπιταλισμό της αγοράς
-σχετικά με το
κρίσιμο ζήτημα που αναφέρει η
Tett
ότι οι επενδυτές οφείλουν να αναλογιστούν μετά
τις αμερικανικές εκλογές-, ανεξαρτήτως των
βραχυπρόθεσμων υπερβολικών αντιδράσεών τους οι
αγορές θεωρούνται ορθολογικές· τουλάχιστον, σε
μακροπρόθεσμο επίπεδο. Συνεπώς, αποστρέφονται
την αβεβαιότητα.
Η
τελευταία, όμως, θα είναι πιθανώς σταθερός
παράγοντας σε όλα τα σενάρια που περιγράφονται
στο άρθρο «Trump’s
self-defeating
pledges
on
the
economy»
του
Editorial
Board
των Financial Times, λόγω της χαρακτηριζόμενης
ως «παρορμητικής φύσης» του εκλεγέντος
προέδρου.
Άλλωστε,
σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο «χαρακτήρας» έχει
πάντοτε σημασία.
Επίσης,
όπως αναφέρει ο Francis Fukuyama στην τελευταία
σελίδα του πιο πρόσφατου βιβλίου του Liberalism
and its discontents, οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν
ένα ρητό, μηδέν άγαν, το οποίο σήμαινε «τίποτα
το υπερβολικό», και θεωρούσαν
τη σωφροσύνη, ή μέτρο, ως μία από τις τέσσερις
σημαντικότερες αρετές.
Ίσως
είναι καιρός οι αγορές, και αντίστοιχα οι
αρμόδιοι σχεδιαστές πολιτικής, να αντλήσουν
διδάγματα από αυτό το εγχειρίδιο.
* Ο
Κωνσταντίνος Γκράβας είναι κάτοχος του FT NED
Diploma, διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και
Φιλοσοφίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ, συγγραφέας
του βιβλίου «Οικονομικός Πόλεμος και Νομισματική
Ειρήνη» (εκδόσεις Ι. Σιδέρης, πρόλογος: Γιάννης
Στουρνάρας) και συν-συγγραφέας του βιβλίου
«Κεντρικές Τράπεζες» (εκδόσεις Παπαδόπουλος).
Πρώτη
δημοσίευση στο Money Review
|
