Μία από τις πλέον σημαντικές προτεραιότητες της βιομηχανικής στρατηγικής της Ε.Ε., είναι η ενδυνάμωση της αυτονομίας σε βιομηχανικό εξοπλισμό, τεχνολογίες και πρώτες ύλες. Η πανδημία, αλλά και η ενεργειακή κρίση δρουν καταλυτικά στην ταχύτητα αντιμετώπισης των άμεσων και κρίσιμων ελλειμμάτων στην αυτονομία. Η στρατηγική όμως πρέπει να αποκτήσει χαρακτήρα έγκαιρης και ενεργητικής αντιμετώπισης των προκλήσεων του διεθνούς ανταγωνισμού, ο οποίος λαμβάνει πλέον χαρακτήρα γενικευμένης γεωοικονομικής αντιπαράθεσης.

Ανω του 6% των εισαγωγών που πραγματοποιούνται ετησίως στην Ε.Ε. αντιπροσωπεύει αγαθά και εμπορεύματα ιδιαίτερης σημασίας, που αποτελούν μέρος των οικοσυστημάτων στρατηγικής φύσεως για την ανταγωνιστικότητα και την ασφάλεια της ευρωπαϊκής οικονομίας. Τέτοια αγαθά είναι –ενδεικτικά– τα φαρμακευτικά, τα χημικά, τα τεχνολογικά εξαρτήματα και τα ορυκτά μεταλλεύματα. Οι προκλήσεις επάρκειας αυτών των υλικών που ανακύπτουν, ήδη, γίνονται εμφανείς σε προϊόντα ή εξαρτήματα σημαντικής κρισιμότητας, όπως στις μπαταρίες, στα δραστικά φαρμακευτικά συστατικά, στο υδρογόνο, στους ημιαγωγούς, στις τεχνολογίες 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Τα εισαγόμενα αυτά προϊόντα αντιπροσωπεύουν εισροές που είναι απαραίτητες τόσο για τις πλέον ενεργοβόρες βιομηχανίες όσο και για τον τομέα της υγείας, με εξαιρετικά χαμηλή δυνατότητα διαφοροποίησης του εφοδιασμού. Οι προσπάθειες για τη διαφοροποίηση των διεθνών αλυσίδων εφοδιασμού προκειμένου αυτές να μην υπόκεινται σε γεωπολιτικές σκοπιμότητες είναι μια σωστή αρχή, αλλά ίσως δεν είναι η πλήρης απάντηση σε ένα πρόβλημα, που όπως και το ενεργειακό μπορεί να πλήξει τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας, άρα την ευρωπαϊκή οικονομία. Η Ε.Ε. χρειάζεται μια συνεκτική και ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη στρατηγική της αυτονομία με στόχο να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και να αποφύγει εξαρτήσεις, οι οποίες έχουν επιπτώσεις στην κοινωνική ευημερία και στις θέσεις εργασίας.

Η εξόρυξη πρώτων υλών έχει, ήδη, υπερδιπλασιαστεί παγκοσμίως τα τελευταία 30 έτη. Η αύξηση της κατανάλωσης αναμένεται να φθάσει το 40% έως και το 2040. Οι σπάνιες γαίες που χρησιμοποιούνται στην αυτοκινητοβιομηχανία και το μεταλλικό πυρίτιο που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ημιαγωγών, προέρχονται από χώρες εκτός Ε.Ε., όπως η Κίνα, το Βιετνάμ, η Τουρκία, η Βραζιλία και η Ν. Αφρική. Πέραν των γεωπολιτικών συγκυριών που διέπουν τις διεθνείς συναλλαγές, ο υψηλός βαθμός συγκεντρωτισμού στους προμηθευτές δημιουργεί εκ των προτέρων άνισες εμπορικές σχέσεις εφόσον αυτές δεν εξισορροπούνται εναλλακτικά. Η Ε.Ε. καλείται να περιορίσει τη στρατηγική αυτή εξάρτηση με μέσα άμεσης, μεσοπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης επίπτωσης, ιδιαίτερα υπό την προοπτική αύξησης της ηλεκτροκίνησης και της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και υδρογόνο.

Συγκεκριμένα, η ιχνηλάτηση των πρώτων υλών, η αύξηση χρήσης των δευτερογενών πηγών στο πλαίσιο της αποδοτικής χρήσης των πόρων και της κυκλικής οικονομίας, η αύξηση της βιωσιμότητας των προϊόντων και η επιμήκυνση της διάρκειας ζωής τους, οι προϋποθέσεις εξαγωγής πρωτογενών και δευτερογενών υλών και η επένδυση στην έρευνα και στην τεχνολογία με σκοπό τη δημιουργία υποκατάστατων που δεν εμπίπτουν σε γεωπολιτικές σκοπιμότητες, πρέπει να είναι τα πλέον άμεσα και αποτελεσματικά μέσα για τον περιορισμό των εξαρτήσεων της Ε.Ε. από τρίτους. Οι υπό προώθηση συμμαχίες για τη δημιουργία ευρωπαϊκής αλυσίδας αξίας για μια σειρά από στρατηγικά αγαθά πρέπει να είναι, επίσης, σημαντικό μέρος αυτής της ολοκληρωμένης προσέγγισης για τον περιορισμό των εξαρτήσεων και τη διασφάλιση των εμπορικών συμφερόντων της Ε.Ε.

Το διακύβευμα του πράσινου και του ψηφιακού μετασχηματισμού (που αποτελεί μαζί με την ανθεκτικότητα της ευρωπαϊκής αγοράς και την αύξηση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας τις υπόλοιπες προτεραιότητες της ευρωπαϊκής βιομηχανικής στρατηγικής) καθίσταται επισφαλές εάν η Ε.Ε. δεν μπορέσει να εξορθολογίσει τις στρατηγικές της εξαρτήσεις και δεν διασφαλίσει τον απρόσκοπτο εφοδιασμό της με τα απαραίτητα αγαθά και προϊόντα που απαιτούνται για την εύρυθμη λειτουργία, την ανταγωνιστικότητα, αλλά κυρίως τη βιωσιμότητα της βιομηχανίας της.

Η στρατηγική αυτονομία της ευρωπαϊκής βιομηχανίας έχει ποικίλες επιπτώσεις σε οικονομικό, πολιτικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο.

Σε εθνικό επίπεδο έχει σαφή αναπτυξιακό χαρακτήρα, ειδικά σε μια εποχή προσπάθειας σημαντικής μεγέθυνσης της βιομηχανικής παραγωγής από το 10% στο 15% του ΑΕΠ. Οι αυξημένες απαιτήσεις σε τεχνολογίες 4ης βιομηχανικής επανάστασης, τα σύνθετα βιομηχανικά υλικά ή εξαρτήματα για νέες επενδύσεις, οι περισσότερες ορυκτές ύλες για βιομηχανική χρήση, η επάρκεια σε χημικά στοιχεία για τη λειτουργία της φαρμακοβιομηχανίας, οι ημιαγωγοί για σύγχρονα συστήματα άμυνας και ασφάλειας πρέπει να είναι αναπόσπαστο μέρος μιας εθνικής στρατηγικής για τη βιομηχανία, αντιμετωπίζοντας ακόμη περισσότερο αποτελεσματικά τις εξαρτήσεις που παραδοσιακά διέπουν την ελληνική μεταποίηση. Οι ανατροπές που έχουν προκύψει εδώ και μερικά χρόνια στο διεθνές εμπόριο –με προστατευτισμό, αθέμιτο ανταγωνισμό– και οι στρεβλώσεις σε θέματα ενισχύσεων από τρίτες χώρες, επιτείνουν ακόμη περισσότερο την ανάγκη για μια διευρυμένη στρατηγική αυτονομία της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και τη δημιουργία ενός ανταγωνιστικού και βιώσιμου πλαισίου ανάπτυξής της.

* Ο κ. Π. Λώλος είναι μέλος δ.σ. του ΣΕΒ και επικεφαλής της επιτροπής Εξωστρέφειας.

** Ο δρ Γ. Ξηρογιάννης είναι γενικός διευθυντής του ΣΕΒ.

*** Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην Καθημερινή της Κυριακής.