Τα γεγονότα των τελευταίων ημερών δείχνουν το γιατί. Μια σειρά από χώρες που έχουν υποβάλει αίτηση ένταξης στην ΕΕ απέδειξαν γιατί δεν είναι ακόμη μέλη της. Στη Γεωργία, στις 14 Μαΐου, παρά τις τεράστιες διαμαρτυρίες, το κοινοβούλιο ενέκρινε έναν κατασταλτικό νόμο περί «ξένων πρακτόρων», που μιμείται τον τρόπο με τον οποίο η Ρωσία κάποτε κατέστειλε την κοινωνία των πολιτών. Οι Γεωργιανοί επιθυμούν σε συντριπτική πλειοψηφία ένα ευρωπαϊκό μέλλον, αλλά κυβερνώνται από μια ολιγαρχική κάστα που ευνοεί την προσέγγιση με το Κρεμλίνο και όχι με τις Βρυξέλλες. Λίγες ημέρες νωρίτερα, στη Βόρεια Μακεδονία, μία από τις έξι δυτικές βαλκανικές χώρες που διεκδικούν την ένταξη στην ΕΕ, μια νέα εθνικίστρια πρόεδρος ανέλαβε καθήκοντα. Αντί για τις συνήθεις κοινοτοπίες στην εναρκτήρια ομιλία της, η Gordana Siljanovska-Davkova αναφέρθηκε στη χώρα της απλώς ως «Μακεδονία», ανατινάζοντας έτσι εν γνώσει της μια συμφωνία με την Ελλάδα, η οποία ανησυχεί ότι η χρήση του ονόματος από τον γείτονά της θα εκφυλιστεί μια μέρα σε εδαφικές διεκδικήσεις στην περιοχή της με το ίδιο όνομα. Η προαναφερθείσα συμφωνία αποτελούσε προϋπόθεση για να καταστεί η χώρα υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ. Στις 8 Μαΐου η Σερβία ανακοίνωσε ένα «κοινό μέλλον» με την Κίνα, υποδεχόμενη τον Xi Jinping με μεγάλη λαμπρότητα στο Βελιγράδι. Σύντομα θα θέσει σε ισχύ μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Κίνα, η οποία είναι εντελώς ασύμβατη με την ένταξη στην ΕΕ.

Πριν από το 2022 η διεύρυνση είχε τη δυναμική του παλιού κομμουνιστικού ανέκδοτου, σύμφωνα με το οποίο «αυτοί προσποιούνται ότι μας πληρώνουν και εμείς προσποιούμαστε ότι δουλεύουμε». Η ΕΕ προσποιούνταν ότι ενδιαφερόταν να δεχτεί νέα μέλη, ενώ αυτά προσποιούνταν ότι έκαναν τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνταν για να αποκτήσουν πρόσβαση. Και οι δύο πλευρές γνώριζαν ότι αυτό δεν οδηγούσε πουθενά. Η Κροατία ήταν η τελευταία χώρα που εντάχθηκε στο κλαμπ, το 2013. Ο πόλεμος στην ήπειρο έβγαλε την ΕΕ από την κόπωση της διεύρυνσης. Εκτός από την Ουκρανία και τη Μολδαβία, που υπέβαλαν αίτηση για να γίνουν μέλη, τα αδρανή αιτήματα στα Βαλκάνια απέκτησαν νέα ελκυστικότητα (η Τουρκία είναι τεχνικά υποψήφια για ένταξη, αλλά όχι στην πράξη). Η γεωπολιτική επιταγή της εξάλειψης της ρωσικής επιρροής σήμαινε ότι η ΕΕ ήταν πρόθυμη -για ένα διάστημα- να παραβλέψει την ανετοιμότητα των χωρών που ζήτησαν να ενταχθούν και σημειώθηκε πρόοδος: η Ουκρανία, η Μολδαβία και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη πήραν την άδεια να αρχίσουν επίσημες ενταξιακές συνομιλίες.

Η πρόκληση τώρα είναι να κρατηθεί η παλιά κόπωση μακριά. Η ΕΕ έχει υπόψη της ότι οι μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για την ένταξη στο κλαμπ -περισσότερη καταπολέμηση της διαφθοράς, καλύτερα δικαστήρια, μεταρρυθμισμένες οικονομίες κ.ο.κ.- είναι επώδυνες για τους πολιτικούς. Οι ανταμοιβές βρίσκονται μακριά στο μέλλον και θα τις απολαύσουν οι διάδοχοί τους. Τώρα η ΕΕ θέλει τα οφέλη να συνοδεύουν τις θυσίες. Πολλά προνόμια της ένταξης στο κλαμπ, όπως η συμμετοχή στην ενιαία αγορά της, θα μπορούσαν να προσφερθούν πριν από την επίσημη ένταξη. Ένα κονδύλι ύψους 6 δισ. ευρώ (6,5 δισ. δολάρια) σε δάνεια και επιχορηγήσεις θα διατεθεί σύντομα στις βαλκανικές χώρες που μπορούν να αποδείξουν ότι πραγματοποιούν αυτές τις επώδυνες μεταρρυθμίσεις. Η ιδέα ήταν να υπάρξει μια νέα δυναμική, που θα ξεπεράσει την κυνική δυναμική του παρελθόντος.

Μέχρι στιγμής δεν έχει λειτουργήσει, λέει η Milena Mihajlovic του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEP), ενός κέντρου μελετών στο Βελιγράδι. «Η πεποίθηση ότι η διεύρυνση θα γίνει βραχυπρόθεσμα δεν υπάρχει», λέει. Αντί να κινηθούν στον δρόμο των μεταρρυθμίσεων, οι χώρες των Βαλκανίων έχουν κάνει τουλάχιστον μισό βήμα πίσω για κάθε βήμα προς τα εμπρός. Η προσέγγιση «μια περιοχή πλούσια σε ιστορία» (διπλωματική γλώσσα για το ότι όλοι μισούν ο ένας τον άλλον) δυσκολεύτηκε να θάψει τις παλιές εχθρότητες. Οι σχέσεις μεταξύ της Σερβίας και του Κοσσυφοπεδίου, το οποίο αποσχίστηκε από τη Σερβία το 2008, παραμένουν άθλιες. Η Αλβανία έχει φυλακίσει τον Βορειοηπειρώτη δήμαρχο Χειμάρρας, προς ενόχληση της Ελλάδας. Η Μολδαβία, η Γεωργία και η Ουκρανία έχουν όλες κομμάτια της επικράτειάς τους υπό τον έλεγχο της Ρωσίας. Σε όλη την περιοχή, η πολιτική παραμένει πρωτόγνωρα ακατάστατη. Η Σερβία έχει δύο υπουργούς που βρίσκονται υπό αμερικανικές κυρώσεις για δεσμούς με τη Ρωσία.

Ναι στη διεύρυνση, αλλά όχι ακόμα

Ακόμα και αν οι αιτούντες ήταν έτοιμοι, θα τους άφηναν να μπουν; Χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία θέλουν η ΕΕ να προβεί στις δικές της βαθιές μεταρρυθμίσεις πριν διευρυνθεί. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να περιλαμβάνει περισσότερες αποφάσεις που θα λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία, μια αναδιοργάνωση της Ένωσης για την οποία, μέχρι στιγμής, έχει γίνει ελάχιστη προετοιμασία. Η εισδοχή της Ουκρανίας, μιας αγροτικής δύναμης, θα απαιτούσε την αναθεώρηση της κοινής γεωργικής πολιτικής, η οποία έχει προκαλέσει μεγάλη δυσαρέσκεια στους αγρότες. Το γεγονός ότι κάθε χώρα μπορεί να εμποδίσει την είσοδο ενός νέου μέλους καθιστά τη διαδικασία ιδιαίτερα βασανιστική. Χρειάστηκαν μήνες για να καταφέρουμε να πείσουμε τον Viktor Orban της Ουγγαρίας να άρει το βέτο του για να περάσει η Ουκρανία στο επόμενο στάδιο της ένταξης (κλήθηκε να αποχωρήσει από την αίθουσα κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας τον Δεκέμβριο). Θα μπορούσε η Marine Le Pen ως μια μελλοντική πρόεδρος στη Γαλλία, ας πούμε, να αποδειχθεί τόσο διαλλακτική; Πολλοί άνθρωποι στις υποψήφιες χώρες εξακολουθούν να πιστεύουν ότι στο τέλος θα τους προσφερθεί κάτι λιγότερο από την πλήρη ένταξη στην ΕΕ.

Η διεύρυνση δεν μπορεί να παραμείνει σε αυτήν την κατάσταση αναστολής για πολύ. Για να πάρουν τα χρήματα που προσφέρει η ΕΕ, οι βαλκανικές χώρες θα πρέπει αυτό το καλοκαίρι να παρουσιάσουν μεταρρυθμιστικά σχέδια, που είτε θα περάσουν από τις Βρυξέλλες είτε όχι. Μέσα σε έναν χρόνο περίπου θα παρουσιαστεί το πρώτο σχέδιο του προϋπολογισμού της ΕΕ για την περίοδο 2028-2035. Η αποτυχία μεταρρύθμισης βασικών προγραμμάτων, όπως οι γεωργικές επιδοτήσεις, θα υποδηλώνει την έλλειψη πρόθεσης εκ μέρους των υφιστάμενων μελών να δεχθούν νέα μέλη. Έτσι, και οι δύο πλευρές θα αναγκαστούν να δείξουν αν παίρνουν τη διεύρυνση στα σοβαρά. Η υποκρισία δεν θα μπορέσει να διαρκέσει για πολύ.

Πηγή: The Economist