Για τους μη μυημένους στην ιστορία μέχρι το 1914, η λίρα στερλίνα χρησίμευε ως μοναδικό διεθνές νόμισμα και συναλλαγματικό απόθεμα και ως εκ τούτου ήταν κύριος στόχος της γερμανικής αυτοκρατορίας,που ήθελε ηγετική συμμετοχή στην τότε διεθνή οικονομία.

Πλην όμως, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος που προκλήθηκε από τον Κάιζερ και τους συν αυτώ, έφερε στο παγκόσμιο προσκήνιο τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, οι οποίες από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 άρχισαν να παίζουν βασικό ρόλο στα διεθνή οικονομικά και γεωπολιτικά πράγματα. Με αποτέλεσμα ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος που προκλήθηκε από τα τότε ολοκληρωματικά κράτη της Ευρώπης και την Ιαπωνία στη συνέχεια, έφερε στο παγκόσμιο νομισματικό προσκήνιο την ηγεμονία του δολαρίου, η οποία ενισχύθηκε από τις συμφωνίες του Μπρέτον Γουντς το 1944, την οποίαν τότε υπέγραψαν 44 χώρες, αποδεχόμενες να οργανώσουν το διεθνές νομισματικό σύστημα γύρω από το κυρίαρχο αμερικανικό νόμισμα.

Στη δε Ελλάδα, ας μη ξεχνάμε ότι εκείνη την περίοδο και για πολλά χρόνια στη συνέχεια, η βρετανική χρυσή λίρα έπαιζε σημαντικό αποταμιευτικό και συναλλακτικό ρόλο. Από τότε έως σήμερα, το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον έχει αλλάξει. Το ίδιο συμβαίνει και στο επίπεδο της παραγωγής και της δημιουργίας πλούτου.

Την ίδια περίοδο, νέοι παίκτες διεκδικούν μια ηγετική θέση στην παγκόσμια οικονομία. Έτσι, εδώ και λίγους μήνες, γίνεται αρκετός λόγος για την αποδολαριοποίηση του διεθνούς νομισματικού συστήματος, αλλά οι διάφορες ερμηνείες του φαινομένου είναι ασαφέστατες και προκλητικές από πλευράς προπαγάνδας.

Σπανίως, δε, τίθεται το σοβαρό ερώτημα είναι το δολάριο σε τέτοια πτώση ώστε να απαλλαγεί από αυτό το παγκόσμιο εμπόριο;

Τη συζήτηση μάλλον αφελώς, την προκάλεσε ο βραζιλιάνος πρόεδρος, για λόγους προβολής του.

Στη σύνοδο κορυφής των λεγόμενων BRICS – Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, και Νότια Αφρική – τον Απρίλιο, ο πρόεδρος της Βραζιλίας, Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, ζήτησε να μάθει γιατί ο κόσμος συνεχίζει να βασίζει σχεδόν το σύνολο των συναλλαγών του στο δολάριο των ΗΠΑ. Υπό βροντερό χειροκρότημα, ρώτησε: «Γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε εμπόριο με βάση τα δικά μας νομίσματα; Ποιος ήταν αυτός που αποφάσισε ότι το δολάριο ήταν το νόμισμα μετά την εξαφάνιση του κανόνα του χρυσού;».

Η ομιλία του Λούλα απηχούσε την μια πλευρά μιας συζήτησης που έχει αναθερμανθεί τα τελευταία χρόνια σχετικά με το μέλλον του δολαρίου ως κυρίαρχου παγκόσμιου νομίσματος. Εκείνοι που ισχυρίζονται ότι το δολάριο βρίσκεται σε παρακμή συχνά υποστηρίζουν ότι τα τελευταία 600 χρόνια, τα αποθεματικά νομίσματα ανέβαιναν και έπεφταν παράλληλα με τις οικονομίες των χωρών τους. Καθώς το μερίδιο των Ηνωμένων Πολιτειών στην παγκόσμια οικονομία μειώνεται, ισχυρίζονται, ο ρόλος του δολαρίου θα μειώνεται επίσης. Η αλήθεια όμως είναι ότι δεν υπήρχαν κυρίαρχα παγκόσμια αποθεματικά νομίσματα πριν από το δολάριο των Η.Π.Α. Είναι το μόνο νόμισμα που έχει παίξει  ποτέ τόσο καθοριστικό ρόλο στο διεθνές εμπόριο.

Την εποχή της βρετανικής λίρας το διεθνές εμπόριο ήταν 100 φορές πιο κάτω από σήμερα.

Ωστόσο, υπάρχει ένα μειονέκτημα στο κυρίαρχο δολάριο των Η.Π.Α. Για να διαδραματίσουν τον ρόλο του κεντρικού άξονα της παγκόσμιας οικονομίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αφήνουν τα κεφάλαια να ρέουν ελεύθερα στα σύνορά τους και να απορροφούν τις ανισορροπίες αποταμίευσης και ζήτησης των άλλων χωρών – δηλαδή, πρέπει να έχουν ελλείμματα για να αντισταθμίζουν τα πλεονάσματα των άλλων και να τους επιτρέπουν να μετατρέπουν την πλεονάζουσα παραγωγή και τις αποταμιεύσεις τους σε αμερικανικά περιουσιακά στοιχεία αγοράζοντας ακίνητα, εργοστάσια, μετοχές, ή ομόλογα.

Αυτό συμπιέζει την παγκόσμια ζήτηση, αναγκάζοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες να αντισταθμίσουν, συχνά με υψηλότερη ανεργία ή χρέος. Με άλλα λόγια, τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και ο κόσμος συνολικά θα επωφεληθούν από ένα λιγότερο κυρίαρχο δολάριο των Η.Π.Α. Αλλά αντίθετα με τις προσδοκίες του Λούλα, η υιοθέτηση ενός εναλλακτικού παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος δεν θα ωφελήσει απαραίτητα τις πλεονασματικές χώρες όπως η Βραζιλία. Αντίθετα, θα τις αναγκάσει να αντιμετωπίσουν τους λόγους για τα πλεονάσματά τους – την επίμονα αδύναμη εγχώρια ζήτηση που βασίζεται σε μια πολύ άνιση κατανομή του εγχώριου εισοδήματος – και να τους επιλύσουν μειώνοντας την παραγωγή και αναδιανέμοντας το εισόδημα.

Κατά τον καθηγητή Μ. Πέτις, που διδάσκει οικονομικά στο Πεκίνο, «…πριν από την άνοδο του δολαρίου κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, τα νομίσματα και τα αποθέματα που χρηματοδοτούσαν το εμπόριο αποτελούνταν κυρίως από χρυσά και ασημένια κέρματα. Στον βαθμό που οι κεντρικές τράπεζες άρχισαν να κατέχουν ξένα νομίσματα ως μέρος των αποθεματικών τους τον 19ο αιώνα, το έκαναν κυρίως με τη μορφή χρυσών νομισμάτων ή νομισμάτων που πίστευαν ότι ήταν μετατρέψιμα σε κέρματα. Όταν οι ιστορικοί λένε ότι η βρετανική στερλίνα ήταν το κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα πριν από το αμερικανικό δολάριο, εννοούν ότι η δέσμευση του Ηνωμένου Βασιλείου να διατηρήσει τη μετατρεψιμότητα θεωρήθηκε πιο αξιόπιστη από εκείνη άλλων κεντρικών τραπεζών, οι οποίες θα μπορούσαν επομένως να διατηρούν την στερλίνα επιπροσθέτως του χρυσού.

Στη σημερινή πραγματικότητα, το δολάριο, είναι το ασφαλές καταφύγιο στο οποίο στρέφονται οι επενδυτές κατά τη διάρκεια κρίσεων και άλλων αναταραχών της αγοράς.

Επιπλέον, το αμερικανικό νόμισμα παραμένει επίσης το νόμισμα των ανταλλαγών πετρελαίου και οι Αμερικανοί παραμένουν οι μεγαλύτεροι παραγωγοί μαύρου χρυσού στον κόσμο. «…Συνολικά, το 85% των συναλλαγών πετρελαίου πραγματοποιούνται σε δολάρια καθώς και το 88% των διεθνών συναλλαγών…..», γράφει στο Φόρεϊν Αφέρς ο οικονομολόγος  William Gerlach. Τα πλεονεκτήματά του; Το δολάριο είναι ένα ρευστό νόμισμα, εύκολα μετατρέψιμο, σε σύγκριση με το ρενμίνμπι για παράδειγμα. «…Ένα εδραιωμένο χρηματοοικονομικό οικοσύστημα με επίκεντρο το δολάριο και το ιστορικό σύστημα γεωπολιτικών συμμαχιών των Ηνωμένων Πολιτειών, δημιουργεί ισχυρά αποτελέσματα δικτύου και επιτρέπει στο δολάριο να πληροί όλα τα επιθυμητά κριτήρια όσον αφορά το βάθος της αγοράς και την αποδοχή για την εκπλήρωση του ρόλου του μέσου ανταλλαγής, πάροχος ρευστότητας και αποθήκευσης αξίας σε διεθνές επίπεδο….», αναλύει η Aninda Mitra, επικεφαλής μακροοικονομικής και επενδυτικής στρατηγικής για την Ασία στην ΒΝΥ Mellon ΙΜ.

Με πιο απλά λόγια, το δολάριο είναι το αίμα της παγκόσμιας οικονομίας. Και αυτό οι Κινέζοι για παράδειγμα το γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα. Γιατί έχουν πάνω από 3.000 δισ. δολ. αποθέματα συναλλάγματος.

Όσοι δεν κρύβονται πίσω από το δάκτυλό τους, γνωρίζουν ότι οι ΗΠΑ είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που αφήνει τα κεφάλαια να ρέουν ελεύθερα και να απορροφούν τις ανισορροπίες. αποταμίευσης και ζήτησης του υπόλοιπου κόσμου.

Καμία άλλη χώρα πριν από τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν διαδραμάτισε αυτόν τον ρόλο ούτε καν κοντά στον ίδιο βαθμό, και γι’ αυτό κανένα άλλο νόμισμα δεν κυριάρχησε στο διεθνές εμπόριο και στις ροές κεφαλαίων με τον τρόπο που κυριαρχεί σήμερα το δολάριο. Επιπλέον, καμία άλλη χώρα ή ομάδα χωρών – ούτε η Κίνα, η Ιαπωνία, οι BRICS, ή η Ευρωπαϊκή Ένωση – δεν είναι διατεθειμένη να παίξει αυτόν τον ρόλο ή δεν θα μπορούσε να το κάνει χωρίς να αναθεωρήσει δραματικά το χρηματοπιστωτικό της σύστημα, να αναδιανείμει το εγχώριο εισόδημα, να καταργήσει τους κεφαλαιακούς ελέγχους, και να υπονομεύσει τις εξαγωγές – όλα αυτά θα ήταν πιθανότατα εξαιρετικά αποδιοργανωτικά.

Για όλους αυτούς τους λόγους, κανένα άλλο νόμισμα δεν μπορεί να αντικαταστήσει το δολάριο των Η.Π.Α. Όταν η βασιλεία του δολαρίου τερματιστεί τελικά, το ίδιο θα κάνει και το σημερινό παγκόσμιο καθεστώς εμπορίου και κεφαλαίου. Μόλις οι Ηνωμένες Πολιτείες (και οι άλλες αγγλόφωνες οικονομίες που παίζουν παρόμοιο ρόλο) σταματήσουν να απορροφούν έως και το 80% της πλεονάζουσας παραγωγής και της πλεονάζουσας αποταμίευσης των πλεονασματικών χωρών όπως η Βραζιλία, η Κίνα, η Γερμανία, η Ρωσία, και η Σαουδική Αραβία, οι χώρες αυτές δεν θα είναι πλέον σε θέση να έχουν πλεονάσματα. Και χωρίς πλεονάσματα, θα αναγκαστούν να μειώσουν την εγχώρια παραγωγή, ώστε να μην υπερβαίνει πλέον την αδύναμη εγχώρια ζήτηση. Με άλλα λόγια, μόνο η ευρεία χρήση του δολαρίου επέτρεψε τις τεράστιες ανισορροπίες που χαρακτήρισαν την παγκόσμια οικονομία τα τελευταία 50 χρόνια.

Κατά συνέπεια πίσω από τις εξαγγελίες περί νέου παγκόσμιου νομίσματος, δεν υπάρχει τίποτε άλλο από την επιδίωξη κάποιων χωρών να παγκοσμιοποιηθεί ο ολοκληρωτισμός του 21ου αιώνα. Τελεία και παύλα.

Αθανάσιος Χ. Παπανδρόπουλος (EBR)