Τον Σεπτέμβριο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εξέδωσε την ετυμηγορία του σε μια μακροχρόνια νομική διαμάχη για το αν η Apple επωφελήθηκε από αθέμιτα (και πλέον κλειστά) παραθυράκια του φορολογικού κώδικα της Ιρλανδίας. Ως αποτέλεσμα, η αμερικανική εταιρεία τεχνολογίας θα πρέπει να αποδώσει 13 δισ. ευρώ (14 δισ. δολάρια) στις ιρλανδικές φορολογικές αρχές, μαζί με πάνω από 1 δισ. ευρώ σε τόκους – ποσό που αντιστοιχεί στο 4,8% του ετήσιου εθνικού εισοδήματος της χώρας. Προς απογοήτευση άλλων κυβερνήσεων με έλλειψη ρευστότητας, οι ιρλανδικές αρχές τάχθηκαν στο πλευρό της Apple στις μάχες της με τα ευρωπαϊκά δικαστήρια, υποστηρίζοντας ότι η εταιρεία δεν είχε κάνει τίποτα κακό.

Η ιρλανδική οικονομία πηγαίνει εξαιρετικά καλά. Το προσαρμοσμένο ακαθάριστο εθνικό εισόδημα, το οποίο λαμβάνει υπόψη τις στρεβλώσεις που δημιουργεί ο μεγάλος αριθμός πολυεθνικών επιχειρήσεων που εδρεύουν στη χώρα, αναμένεται να αυξηθεί κατά 4,9% φέτος και κατά 2,7% το 2025. Η ανεργία είναι μόλις στο 4,3%. Ο πληθωρισμός έχει πέσει κάτω από το 2%. Η δημοσιονομική θέση της κυβέρνησης φαινόταν ήδη σταθερή πριν από το απρόσμενο «δώρο» της Apple (βλ. διάγραμμα). Είχε πλεόνασμα το 2022 και το 2023 και κάτι ανάλογο αναμενόταν και για φέτος. Οι υπουργοί προβλέπουν τώρα πλεόνασμα της τάξεως του 7,5% του εθνικού εισοδήματος φέτος και 2,9% το 2025, ακόμα και μετά την αύξηση των δαπανών και τη μείωση των φόρων.

Από τη δεκαετία του 1950 η Ιρλανδία, για να προσελκύσει ξένες επιχειρήσεις, προσφέρει ανταγωνιστικούς συντελεστές φορολογίας των εταιρειών. Ακόμα και κατά τη διάρκεια της κρίσης του ευρώ στις αρχές της δεκαετίας του 2010, όταν τα επιδόματα πρόνοιας μειώθηκαν δραματικά και άλλοι φόροι αυξήθηκαν, ο εταιρικός φόρος παρέμεινε στο πολύ χαμηλό 12,5%. Η στρατηγική αυτή έχει αποφέρει μεγάλες απολαβές τα τελευταία χρόνια. Το 2015 τα έσοδα από τον εταιρικό φόρο ήταν 7 δισ. ευρώ. Μέχρι πέρυσι είχαν φθάσει τα 24 δισ. ευρώ, ενώ το υπουργείο Οικονομικών αναμένει ότι μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2020, θα αυξηθούν στα 30 δισ. ευρώ ετησίως. Το 2021, στο πλαίσιο μιας συμφωνίας στην οποία συμμετέχουν περισσότερες από 140 χώρες για τον καθορισμό ενός παγκόσμιου ελάχιστου συντελεστή, η κυβέρνηση συμφώνησε να αυξήσει τον συντελεστή φορολογίας των εταιρειών. Ωστόσο, η αύξηση είναι μέτρια: ο νέος συντελεστής, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ φέτος για τις μεγάλες εταιρείες, είναι 15%.

Η αύξηση των φορολογικών εσόδων έχει δύο βασικές εξηγήσεις. Στα μέσα της δεκαετίας του 2010, ορισμένες από τις μεγαλύτερες αμερικανικές εταιρείες τεχνολογίας αναδιοργάνωσαν τις φορολογικές τους διευθετήσεις μετά την κριτική που άσκησαν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για τη χρήση ευνοϊκών ρυθμίσεων. Πιεζόμενες να μεταφέρουν τα δηλωθέντα κέρδη τους σε χώρες όπου είχαν ουσιαστικές δραστηριότητες και όχι ένα γραφείο με λίγους υπαλλήλους, πολλές επέλεξαν την Ιρλανδία. Η απόφαση της Βρετανίας να αποχωρήσει από την ΕΕ το 2016 αύξησε την ελκυστικότητα της χώρας για τις αμερικανικές επιχειρήσεις, καθώς η Ιρλανδία έγινε το μόνο αγγλόφωνο μέλος της ενιαίας αγοράς.

Οι ιρλανδοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής γνωρίζουν ότι η φορολογική βάση είναι τόσο στενή όσο και γενναιόδωρη. Το 2022 μόλις δέκα επιχειρήσεις αντιπροσώπευαν τα τρία πέμπτα των εσόδων από τον εταιρικό φόρο. Επιπλέον, ο εταιρικός φόρος ανερχόταν στο 27% του συνόλου των εσόδων εκείνο το έτος, υπερδιπλάσιο του μέσου όρου του ΟΟΣΑ. Αναγνωρίζοντας αυτή την ευπάθεια, η ιρλανδική κυβέρνηση σκοπεύει να αντιμετωπίσει το απρόσμενο κέρδος της Apple με τον ίδιο τρόπο που η Νορβηγία  διαχειρίστηκε τα έσοδα από το πετρέλαιο της Βόρειας Θάλασσας: θα δημιουργήσει ένα κρατικό ταμείο πλούτου ή μάλλον δύο ξεχωριστά. Οι υπουργοί ελπίζουν ότι έως το 2040, η συνδυασμένη αξία τους θα φθάσει τα 100 δισ. ευρώ, οπότε και θα αρχίσουν να δαπανούν τα παραγόμενα έσοδα.

Κάπως έτσι δημιουργήθηκε χώρος για παροχές. Με εκλογές στις αρχές του επόμενου έτους, ο πρόσφατος προϋπολογισμός περιείχε κάμποσες. Ενώ τα περισσότερα ευρωπαϊκά υπουργεία Οικονομικών αποσύρουν τη βοήθεια που δόθηκε κατά τη διάρκεια κατακόρυφης αύξησης των τιμών της ενέργειας μεταξύ 2021-23, τα ιρλανδικά νοικοκυριά αυτόν τον χειμώνα θα λάβουν πίστωση 250 ευρώ για την ενέργεια. Τα επιδόματα τέκνων αυξήθηκαν επίσης, όπως και τα όρια φορολογίας εισοδήματος. Οι δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές αυξήθηκαν κατά 3 δισ. ευρώ.

Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ιρλανδοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής είναι η σφιχτή δημοσιονομική πολιτική. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ανταποκρινόμενη στις ζοφερές συνθήκες που επικρατούν αλλού στην ήπειρο, θα συνεχίσει να μειώνει τα επιτόκια. Η αγορά εργασίας της Ιρλανδίας είναι στενή. Οποιεσδήποτε πρόσθετες κινήσεις της κυβέρνησης για μείωση των φόρων ή αύξηση των δαπανών είναι πιθανό να ωθήσουν τον πληθωρισμό προς τα πάνω. Οι πλήρεις λεπτομέρειες σχετικά με το πώς θα δαπανηθεί μέρος του απρόσμενου ποσού της Apple αναμένεται να ανακοινωθούν τον Ιανουάριο. Oι υπουργοί δέχονται ήδη πιέσεις να σκορπίσουν ακόμα περισσότερα χρήματα. Η πολιτική της μείωσης του ελλείμματος δεν υπήρξε ποτέ εύκολη, αλλά, όπως φαίνεται, ούτε η διαχείριση ενός τεράστιου πλεονάσματος.

Πηγή: The Economist