|
Σε ένα θέμα που για
ευνόητους λόγους απασχολεί ιδιαιτέρως τη χώρα μας, αλλά
συνολικά την Ε.Ε., όπως είδαμε τα τελευταία χρόνια. Δεν
είναι από το μέτωπο της οικονομίας, αν και σίγουρα το ζήτημα
της απασχολεί όλο το φάσμα της κοινωνίας και φυσικά την
οικονομία. Όπως σχολίαζε προσφάτως το Bloomberg, κανένας
πολιτικός δεν μπορούμε ρεαλιστικά να περιμένουμε να μας λέει
όλη την αλήθεια. Αν το έκαναν, θα έχαναν τις εκλογές ακόμη
και για τη θέση του φροντιστή αδέσποτων της πόλης τους.
Ωστόσο, δεν θα έμοιαζε υπερβολικό, σε αυτές τις ημέρες
γιορτής κι ελπίδας, να έλεγε κανείς ότι το 2024 μπορεί να τα
πάει πολύ καλύτερα από το 2023, εάν περισσότεροι από τους
ηγέτες μας σε όλο τον κόσμο αναγνώριζαν την πραγματικότητα
σχετικά με ορισμένα από τα προβλήματα που μας ταλαιπωρούν.
Στην κορυφή της
λίστας βρίσκεται η μετανάστευση, ένα ζήτημα το οποίο θα
παίξει κρίσιμο ρόλο στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ και στην
εξελισσόμενη πολιτική κατάσταση των περισσότερων ευρωπαϊκών
χωρών. Η εισροή ξένων, ειδικά από το Νότιο Ημισφαίριο,
θεωρείται ευρέως ότι αποτελεί απαράδεκτη απειλή για την
παραδοσιακή δομή - και την εθνική σύνθεση - της αμερικανικής
και των ευρωπαϊκών κοινωνιών.
Ο Ντόναλντ Τραμπ
"ζωγραφίζει” τους νεοεισερχόμενους στη χώρα ως "παράσιτα",
ακόμη και ως εγκληματίες. Πρόσφατα δήλωσε ότι οι μετανάστες
"δηλητηριάζουν το αίμα της πατρίδας μας". Οι οπαδοί του
συμφωνούν. Πιστεύουν ότι η πολιτιστική ταυτότητα της
Αμερικής κινδυνεύει.
Στην Ευρώπη, η
Ιταλία δέχθηκε 150.000 παράτυπους μετανάστες πέρυσι, αύξηση
άνω του 50% σε σχέση με το 2022. Σχεδόν 2,3 εκατομμύρια
μετανάστες έχουν φτάσει στη Βρετανία τα τελευταία δύο χρόνια
και 1,3 εκατομμύρια έχουν μείνει εκεί.
Ορισμένοι Ιρλανδοί
βουλευτές απαιτούν ένα εθνικό δημοψήφισμα για τη σχετικά
ανοιχτή μεταναστευτική πολιτική της κυβέρνησης, ως
αποτέλεσμα της οποίας το ένα πέμπτο του πληθυσμού των 5,1
εκατομμυρίων κατοίκων της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας έχει
γεννηθεί σε άλλη χώρα. Απαιτούν περιορισμό στις εισόδους στη
χώρα μετά από μια σειρά από σοβαρά εγκλήματα τα οποία
διαπράχθηκαν από μετανάστες. Ένα ξενοδοχείο φιλοξενίας
αιτούντων άσυλο έγινε πρόσφατα στόχος εμπρηστικής επίθεσης.
Η ανάδυση σκληρά
δεξιών κομμάτων ή εσωκομματικών ρευμάτων και στις δύο
πλευρές του Ατλαντικού υποδηλώνει ότι εκατοντάδες
εκατομμύρια ψηφοφόροι είναι εξαγριωμένοι γι' αυτό. Οι
πολιτικοί οι οποίοι μοιάζουν ανίκανοι να ελέγξουν τη
μετανάστευση, ή ακόμα χειρότερα, δεν είναι πρόθυμοι να το
κάνουν, τιμωρούνται στις κάλπες, μια μοίρα που θα μπορούσε
να μοιραστεί και ο Τζο Μπάιντεν το 2024.
Τα χρηματικά κίνητρα
για τους ανθρώπους να μετακινηθούν προς βορρά από τον Νότο
είναι τεράστια. Στο Μαρόκο, ένας ανειδίκευτος εργάτης
κερδίζει περίπου 8 ευρώ (9 δολάρια) την ημέρα, ενώ στην
Ισπανία θα μπορούσε να κερδίζει πέντε ή έξι φορές το ποσό
αυτό. Οι μισθοί των χειρωνακτών εργαζομένων στη Γαλλία και
την Ολλανδία είναι 10 φορές υψηλότεροι απ’ ό,τι στη Βόρεια
Αφρική.
Στο Μεξικό, ο μέσος
εργάτης σε αγρόκτημα κερδίζει 196$ τον μήνα, ενώ στην
Καλιφόρνια θα μπορούσε να αντλήσει περισσότερα από 2.500$,
αν και με πολύ υψηλότερο κόστος διαβίωσης. Υπολογίζεται ότι
11 εκατομμύρια παράνομοι μετανάστες χωρίς έγγραφα ζουν επί
του παρόντος στις ΗΠΑ και βρίσκουν εύκολα εργασία χωρίς
πολλά-πολλά ερωτήματα ή τήρηση των εργασιακών κανόνων. Εάν
απελαθούν, όπως υπόσχεται ο Τραμπ ότι θα συμβεί εάν εκλεγεί,
η οικονομία των ΗΠΑ θα νιώσει πόνο.
Το οικονομικό όφελος
είναι ένα από τα επιχειρήματα που προβάλλουν όσοι λένε ότι η
μαζική μετανάστευση δεν πρέπει να μας φοβίζει. Ένας τέτοιος
είναι ο Ολλανδός ακαδημαϊκός Hein de Haas, συγγραφέας του
νέου βιβλίου How Migration Really Works, στο οποίο
αναφέρθηκα εν συντομία σε άρθρο μου τον Νοέμβριο.
Ισχυρίζεται ότι οι ιστορικές στατιστικές δείχνουν ότι σήμερα
δεν υπάρχει κάποια παγκόσμια "κρίση", ότι ο κύριος μοχλός
για τη μετακίνηση του πληθυσμού είναι η χρόνια ανάγκη μας
για φθηνό εργατικό δυναμικό για να κάνουμε δουλειές που
είμαστε πολύ πλούσιοι και κακομαθημένοι για να κάνουμε μόνοι
μας και ότι οι προσπάθειες σφράγισης των συνόρων μας θα
αποτύχουν.
Οι μετανάστες
διεθνώς ανέρχονται περίπου στο 3% του παγκόσμιου πληθυσμού,
που σημαίνει ότι το 97% των ανθρώπων μένει στην πατρίδα του:
"Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η παγκόσμια μετανάστευση
εντείνεται", γράφει ο de Haas. Στις ΗΠΑ, οι μετανάστες
αποτελούν περίπου το ίδιο ποσοστό του συνολικού πληθυσμού,
14%, όπως και πριν από έναν αιώνα.
Παραδέχεται, ωστόσο,
ότι υπάρχει μια ιστορική αλλαγή στη φύση της μαζικής αυτής
κίνησης πληθυσμών, στην οποία για αιώνες κυριαρχούσαν οι
Ευρωπαίοι που κινούνταν δυτικά, στη Βόρεια Αμερική. Σήμερα η
Ευρώπη έχει, αντιθέτως, γίνει βασικός προορισμός για αφίξεις
από το νότιο ημισφαίριο.
Επιπλέον, το βιβλίο
του de Haas αγνοεί την κομβικότατης σημασίας πραγματικότητα
ότι ενώ τον 19ο αιώνα μεγάλο μέρος των ΗΠΑ ήταν σχετικά
"άδειο", σήμερα οι άνθρωποι παλεύουν για ζωτικό χώρο, αν και
μέσα σε πυκνότητα πολύ μικρότερη από εκείνη που επικρατεί,
για παράδειγμα, στη Βρετανία.
Ο πληθυσμός των 340
εκατομμυρίων των ΗΠΑ έχει αυξηθεί ταχύτερα από εκείνον των
περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών, υπερδιπλασιασμένος από τα 148
εκατομμύρια του 1950. Κατά την περίοδο των Χριστουγέννων,
υπολογίζεται ότι 10.000 παράνομοι μετανάστες έφταναν στα
σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό κάθε μέρα.
Ο de Haas πατά σε
πιο ισχυρό έδαφος, ωστόσο, όταν ισχυρίζεται ότι στη
Βρετανία, η οργή της δεξιάς είναι λάθος να εστιάζεται στους
παράνομα εισερχόμενους - δηλαδή σε ανθρώπους που διασχίζουν
τη Μάγχη με λαστιχένιες βάρκες. Ο αριθμός τους είναι
μικροσκοπικός σε σύγκριση με εκείνους οι οποίοι φτάνουν στο
Η.Β. με βίζα.
Από το 2018, περίπου
100.000 άνθρωποι έχουν εισέλθει στη Βρετανία με τις βάρκες
αυτές, σχεδόν το ένα τρίτο από εκείνους το 2023. Ο δεξιός
υπουργός Μετανάστευσης, Robert Jenrick, παραιτήθηκε σε
ένδειξη διαμαρτυρίας για την αποτυχία της κυβέρνησής του να
ελέγξει αυτό το κύμα, κηρύσσοντας το συγκεκριμένο θέμα "μια
εθνική έκτακτη ανάγκη που προκαλεί ανείπωτη ζημιά στη χώρα
μας". Η απολυθείσα υπουργός Εσωτερικών Σουέλα Μπράβερμαν
χρησιμοποίησε ακόμη πιο ακραία γλώσσα.
Την ίδια περίοδο,
όμως, ο πληθυσμός του Ηνωμένου Βασιλείου αυξανόταν κατά
περισσότερο από 1 εκατομμύριο, περίπου 0,34%, ετησίως. Η
βρετανική κυβέρνηση του Brexit έχει εγκρίνει τις
περισσότερες από αυτές οι αφίξεις γιατί τις χρειάζονται η
οικονομία και οι υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας. Σκεφτόμουν
τέτοιους ανθρώπους όπως η Braverman και ο Jenrick, τους
"Τραμπ" των πολύ φτωχών, όταν ανέφερα εξαρχής ότι οι
κοινωνίες μας θα μπορούσαν να τα πάνε καλύτερα εάν οι ηγέτες
μας μάς έλεγαν έστω και λίγη αλήθεια και εγκατέλειπαν την
παραπλανητική ρητορική.
Είναι μια τεράστια
ειρωνεία του Brexit ότι η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση
υποτίθεται ότι θα μείωνε τη μετανάστευση. Ωστόσο, όπως
προέβλεπαν τότε πολλοί αντι-Brexiters, συμπεριλαμβανομένου
και εμού, η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έκανε τίποτα
για να σταματήσει την εισροή μεταναστών από το Νότο. Απλώς
εμπόδισε τους Πολωνούς, τους Ρουμάνους και τους παρόμοιων
εθνικοτήτων πολίτες να έρχονται και να φεύγουν ελεύθερα, σε
μεγάλο βαθμό με κόστος για τη Βρετανία, ενώ κατέστησε πιο
δύσκολη την ελεύθερη κυκλοφορία των Βρετανών πολιτών και
αγαθών προς και από τους μεγαλύτερους εμπορικούς μας
εταίρους.
Η συντριπτική
πλειονότητα των νεοεισερχόμενων στη Βρετανία από το 2021 και
εξής έχει λάβει άδεια από τις αντιευρωπαϊκές κυβερνήσεις του
Μπόρις Τζόνσον και των διαδόχων του, επειδή έχουν κριθεί
απαραίτητοι για να εκτελούν αγροτικές εργασίες και να
στελεχώνουν τις υπηρεσίες υγείας και τις εγκαταστάσεις
φροντίδας ηλικιωμένων - θέσεις εργασίας τις οποίες οι
Βρετανοί απορρίπτουν όλο και περισσότερο. Κάθε νέος
εργαζόμενος μπορεί να φέρει τουλάχιστον ένα εξαρτώμενο μέλος
και συχνά ακολουθούν και άλλα μέλη της οικογένειας.
Μεταξύ 2017 και
2022, το μερίδιο των νοσηλευτών που γεννήθηκαν εκτός
Ηνωμένου Βασιλείου στις βρετανικές υπηρεσίες υγείας αυξήθηκε
στο 45% από 20%, οι μισοί από την Ινδία ή τις Φιλιππίνες.
Σχεδόν το ένα τρίτο των γενικών γιατρών του Ηνωμένου
Βασιλείου έχουν αποκτήσει τα πτυχία τους στο εξωτερικό - το
54% των ξένων καταρτίστηκαν στην Ασία, το 28% στην Αφρική.
Σε όλο τον
ανεπτυγμένο κόσμο, οι μετανάστριες εργάτριες - ιδιαίτερα από
τις Φιλιππίνες, την Ινδονησία, τη Βραζιλία, την Κολομβία και
τον Ισημερινό - διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο ως οικιακές
βοηθοί. Μια ιταλική μελέτη διαπίστωσε ότι σχεδόν 2
εκατομμύρια μετανάστες εργάζονται σε ιδιωτικά νοικοκυριά.
Στη Γερμανία, 250.000 τέτοιοι άνθρωποι βοηθούν στη φροντίδα
των ηλικιωμένων. Ένας επιπλέον παράγοντας στον αριθμό των
μεταναστών στη Βρετανία είναι η τεράστια εισροή ξένων
φοιτητών: τα έσοδα από την εκπαίδευση είναι κρίσιμα για τη
βρετανική οικονομία.
Μια κοινή κραυγή της
Δεξιάς σε πολλές χώρες είναι ότι πρέπει να ενισχυθούν οι
έλεγχοι στα σύνορα. Ωστόσο, σε μια εποχή φθηνών ταξιδιών και
τεράστιας διεθνούς μετακίνησης, είναι δύσκολο να επιτευχθεί
κάτι τέτοιο, ακόμα κι αν υπάρχει πολιτική βούληση. Ούτε τα
συνοριακά τείχη ΗΠΑ - Μεξικού ούτε οι ναυτικές περιπολίες σε
Μεσόγειο και Θάλασσα της Μάγχης είναι πιθανό να επιτύχουν
τους σκοπούς τους.
Υπάρχουν ακόμη
στοιχεία ότι η ελεύθερη κυκλοφορία κάνει τους ανθρώπους πιο
πρόθυμους να επιστρέφουν στις πατρίδες τους αφού σπουδάσουν
ή εργαστούν. Μια ερευνήτρια για θέματα μετανάστευσης, η
Simona Vezzoli, πραγματοποίησε μια ειδική μελέτη επί τριών
κοινοτήτων της Καραϊβικής: της Γουιάνας, του Σουρινάμ και
της Γαλλικής Γουιάνας. Η πρώτη απέκτησε την ανεξαρτησία του
από τη Βρετανία το 1960, το δεύτερο απελευθερώθηκε από τους
Ολλανδούς το 1975, ενώ η τρίτη παραμένει διαμέρισμα της
Γαλλίας - μέρος της ΕΕ στη Νότια Αμερική. Μολονότι και οι
τρεις χώρες ξεκίνησαν από το ίδιο περίπου σημείο όσον αφορά
την ιστορία, την τοποθεσία και τα οικονομικά τους δεδομένα,
οι εμπειρίες τους στον 21ο αιώνα είναι πολύ διαφορετικές.
Η Γαλλική Γουιάνα
σήμερα έχει πολύ χαμηλή μετανάστευση επειδή οι κάτοικοί της
απολαμβάνουν την ελεύθερη μετακίνηση από και προς την ΕΕ,
την οποία πολλοί από αυτούς επισκέπτονται για να εργαστούν.
Εν τω μεταξύ, ένα εκπληκτικό 50% των πληθυσμών της Γουιάνας
και του Σουρινάμ έχουν μεταναστεύσει μόνιμα στο εξωτερικό,
οι περισσότεροι από τη Γουιάνα στις ΗΠΑ και οι Σουριναμέζοι
στην Ολλανδία. Ερευνητές που έχουν μελετήσει τις αντίθετες
εμπειρίες τους ισχυρίζονται ότι αυτές οι μαζικές έξοδοι
έχουν επιταχυνθεί από τον φόβο ότι θα παγιδευτούν στις δικές
τους φτωχές κοινωνίες λόγω των ολοένα και πιο αυστηρών
περιορισμών εισόδου που επιβάλλονται από τα πλουσιότερα
έθνη.
Μεταξύ 1986 και
2008, ο πληθυσμός των παράτυπων μεταναστών στις ΗΠΑ αυξήθηκε
στα 12 εκατομμύρια από 3 εκατομμύρια, παρά τον
πενταπλασιασμό του αριθμού των περιπόλων και την 20πλάσια
αύξηση της χρηματοδότησης για την σκληρή επιτήρηση των
συνόρων. Ο Hein de Haas υποστηρίζει με αφορμή το παράδειγμα
των ΗΠΑ: "Η σκληρή επιτήρηση των συνόρων οδήγησε σε αύξηση
της παράνομης μετανάστευσης".
Πολλοί από τους
ίδιους Αμερικανούς και Ευρωπαίους εθνικιστές που
στοιχειώνονται από την απειλή που θέτει η μετανάστευση είναι
επίσης σκληροί αντίπαλοι της βοήθειας προς το εξωτερικό.
Αυτό μοιάζει παράξενο. Η μόνη αξιόπιστη μακροπρόθεσμη
απάντηση στην προοπτική ολοένα και μεγαλύτερων κινήσεων από
το Νότιο Ημισφαίριο - που ο Hein de Haas δεν πιστεύει ότι θα
συμβούν, αλλά πολλοί από εμάς είμαστε πεπεισμένοι ότι
αποτελούν μια τεράστια πρόκληση - είναι να βοηθήσουμε τους
ανθρώπους να παραμείνουν εκεί που βρίσκονται.
Τα εμβάσματα που
αποστέλλονται στην πατρίδα από εργαζόμενους στο εξωτερικό
είναι μια ιδιαίτερα αποτελεσματική μορφή βοήθειας, επειδή
φτάνουν στους ανθρώπους για τους οποίους προορίζονται. Το
2022, μισό τρισεκατομμύριο δολάρια εστάλησαν πίσω στις
αναπτυσσόμενες χώρες από μετανάστες.
Οι δυσκολίες
αποτροπής της κλοπής της κρατικής βοήθειας από τους
κλεπτοκράτες της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής
παραμένουν τρομερές. Ακόμη μεγαλύτεροι κίνδυνοι, όμως, θα
βρεθούν μπροστά μας εάν οι εξαθλιωμένοι λαοί του κόσμου, που
απειλούνται από τον πόλεμο, τις διώξεις και την κλιματική
αλλαγή, συνεχίσουν να εγκαταλείπουν τις πατρίδες τους.
Σύμφωνα με τις τρέχουσες προβλέψεις, αυτός ο κίνδυνος είναι
πραγματικός και πολύ μεγάλος. Δεν μπορώ να συμμεριστώ τον
εφησυχασμό με τον οποίο ορισμένοι φιλελεύθεροι,
συμπεριλαμβανομένου του de Haas, βλέπουν αυτήν την
προοπτική.
Οι περισσότεροι από
εμάς που καταπιανόμαστε με την πολιτική στις χώρες μας
υιοθετούμε μια μέση άποψη για τη μετανάστευση. Οι κοινωνίες
μας χρειάζονται μέρος από αυτήν για να στηρίξει τις
οικονομίες μας. Οι ανεξέλεγκτες μετακινήσεις πληθυσμών,
ωστόσο, αποτελούν μια τεράστια πολιτική και κοινωνική
απειλή, τροφοδοτώντας τον δεξιό εξτρεμισμό.
Είναι εντυπωσιακό το
γεγονός ότι οι δικτάτορες και αυταρχικοί κυβερνήτες,
συμπεριλαμβανομένου του προέδρου της Ρωσίας Βλαντιμίρ
Πούτιν, υποκινούν τη μετανάστευση στη Δύση, επειδή την
αντιλαμβάνονται ως μια διασπαστική δύναμη που βοηθά την
αδυσώπητα αντιδυτική τους ατζέντα εξωτερικής πολιτικής. Ο
Πούτιν επικροτεί, για παράδειγμα, τη φυγή στη δυτική Ευρώπη
5 εκατομμυρίων Ουκρανών που έχουν γλιτώσει από την επίθεσή
του στην πατρίδα τους.
Ο πρόεδρος της Κίνας
Σι Τζινπίνγκ είναι πιθανώς χαρούμενος που 150.000 επικριτές
και εχθροί του στο Χονγκ Κονγκ έχουν μετακομίσει στη
Βρετανία, την πρώην αποικιακή δύναμη. Άλλα 5 εκατομμύρια (!)
έχουν το δικαίωμα, που παραχωρήθηκε από τον Μπόρις Τζόνσον,
να τους ακολουθήσουν εάν το επιλέξουν, δικαίωμα το οποίο
αναμένεται να ασκηθεί τελικά από περίπου 300.000.
Εν μέσω της λαϊκής
οργής για το μέγεθος της μετανάστευσης, τόσο οι ΗΠΑ όσο και
η Ευρώπη απειλούνται με μια αναζωπύρωση εκείνου που πρέπει
να ονομάσουμε φασισμό. Δεν μπορώ ποτέ να ξεχάσω τα λόγια του
παλιού μου ήρωα, του Βρετανού καθηγητή ιστορίας Michael
Howard. Μου είπε, ένα ή δύο χρόνια πριν από το θάνατό του το
2019: "Ο κομμουνισμός ήταν πάντα μια ιδεολογία συγκεκριμένων
ελίτ. Δεν πρέπει ποτέ όμως να ξεχνάμε ότι ο φασισμός ήταν
λαϊκός και δημοφιλής".
Πριν από έναν αιώνα,
η γερμανική παραλλαγή του - ο ναζισμός - χαρακτήρισε τους
εβραίους ως την πηγή όλων των δεινών του κόσμου. Σήμερα, οι
δημαγωγοί και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού εστιάζουν την
οργή τους ευρύτερα σε ξένους, νεοφερμένους, ξένους όλων των
αποχρώσεων.
Τα επόμενα χρόνια,
οι κυβερνώντες μας πρέπει να πείσουν τους ψηφοφόρους ότι
κατανοούν τους φόβους τους και να ανακαλύψουν το πώς να
διαχειριστούν και να περιορίσουν τη μετανάστευση. Οι
δυσκολίες παραμένουν πολύ μεγάλες. Ωστόσο, εάν οι
δημοκρατικές κυβερνήσεις αποτύχουν, ο φασισμός, με καύσιμο
τους φόβους των κοινωνιών για τη μετανάστευση, αποτελεί
πραγματική απειλή για τις κοινωνίες μας. |
