|
Από τη δεκαετία του
1970 ο κατά κεφαλήν μέσος ρυθμός αύξησης του παγκόσμιου
εισοδήματος ελαττώθηκε από σχεδόν 3% ετησίως σε λιγότερο από
1%. Οι οικονομολόγοι δεν έχουν διαπιστώσει την αιτία, αν και
πιθανολογείται η ρίζα του προβλήματος να βρίσκεται στη
φυσική αντίδραση των ανθρώπων στις πρωτοφανείς ανέσεις της
σύγχρονης ζωής στον ανεπτυγμένο κόσμο. Αλλωστε, ένα
προηγούμενο πείραμα με αποικίες ποντικιών αποκαλύπτει ότι
και τα τρωκτικά έχουν πρόβλημα να αντιμετωπίσουν την
ευημερία.
Όπως έγραψε το
Reuters σε πρόσφατη ανάλυση του, στα τέλη της δεκαετίας του
1960 ο Αμερικανός ηθολόγος Τζον Κάλαν πειραματίστηκε με
τέσσερα ζευγάρια ποντικιών σε ένα μεγάλο κουβούκλιο με
άφθονη τροφή, νερό και υλικό για την κατασκευή της φωλιάς
τους. Αρχικά, ο πληθυσμός των ποντικιών απογειώθηκε, αλλά σε
10 μήνες ο ρυθμός υποχώρησε, τα αρσενικά ποντίκια έγιναν
μοναχικά, τα θηλυκά σταμάτησαν να αναπαράγονται και σε 30
μήνες πέθανε και το τελευταίο από αυτά. Ορισμένοι
επιστήμονες πιστεύουν ότι η εξαφάνιση αυτής της αποικίας
συνέβη, επειδή τα ποντίκια δεν αντιμετώπιζαν πλέον τις
συνήθεις απειλές από τα αρπακτικά ζώα και την έλλειψη πόρων,
για τις οποίες έχουν εξελικτικά προσαρμοστεί.
Τι σχέση έχει αυτό
με την καταρρέουσα παραγωγικότητα; Στην αρχή της
βιομηχανικής επανάστασης η οικονομική ζωή ήταν βάναυση: ο
ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων ήταν σκληρός, οι
πτωχεύσαντες ρίχνονταν στη φυλακή και η κυβέρνηση ελάχιστα
βοηθούσε όσους αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες. Η δε
οικονομική ανάκαμψη ήταν συνήθως ραγδαία και η αύξηση της
παραγωγικότητας παρέμενε ισχυρή για μεγάλες περιόδους. Οπως
έγραψε ο Γάλλος οικονομολόγος του 19ου αιώνα, Κλεμάν
Ζιγκλάρ, «όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, ο πλούτος των εθνών
μπορεί να μετρηθεί με τη βία των κρίσεων που βιώνουν». Το
ήθος αυτής της προηγούμενης εκδοχής του καπιταλισμού
χαρακτηρίζεται καλύτερα από τη συμβουλή του υπουργού
Οικονομικών των ΗΠΑ Αντριου Μέλον προς τον πρόεδρο Χέρμπερτ
Χούβερ μετά το Κραχ του 1929: «Ρευστοποίηση, ρευστοποίηση,
ρευστοποίηση». Ο Ρουτσίρ Σάρμα στο τελευταίο του βιβλίο «Τι
πήγε στραβά με τον καπιταλισμό;», λέει ότι οι σύγχρονες
κυβερνήσεις παρεμβαίνουν συνεχώς για να αμβλύνουν τις
οικονομικές κακουχίες.
Οι αμερικανικές
επιχειρήσεις πνίγονται μέσα στη γραφειοκρατία. Ο φορολογικός
κώδικας των ΗΠΑ εκτείνεται σε σχεδόν 7.000 σελίδες με
επιπλέον 68.000 σελίδες που παρέχονται από την Υπηρεσία
Εσωτερικών Εσόδων. Μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του
2008 οι κεντρικές τράπεζες στράφηκαν στα χαμηλότατα επιτόκια
και τις μεγάλης κλίμακας αγορές χρηματοοικονομικών
περιουσιακών στοιχείων για να τονώσουν την απασχόληση και
τις αγορές. Τα προγράμματα διάσωσης επεκτάθηκαν σε διάφορους
τομείς, από τη Γουόλ Στριτ έως τις αυτοκινητοβιομηχανίες του
Ντιτρόιτ. Αυτές οι παρεμβάσεις, σύμφωνα με τον Σάρμα,
υπονομεύουν τη ζωτικότητα του καπιταλισμού. Τα εξαιρετικά
χαμηλά επιτόκια στρεβλώνουν την κατανομή του κεφαλαίου και
κρατούν στη ζωή εταιρείες-ζόμπι. Η διαδικασία της
«δημιουργικής καταστροφής» του Γιόζεφ Σουμπέτερ, την οποία ο
αυστριακής καταγωγής οικονομολόγος είδε ως το ουσιαστικό
χαρακτηριστικό του καπιταλισμού, κατεστάλη. Ο ρυθμός με τον
οποίο δημιουργούνται και καταστρέφονται θέσεις εργασίας έχει
επίσης μειωθεί. Το εύκολο χρήμα διευκόλυνε τις μεγάλες
εταιρείες να καταβροχθίζουν τις μικρότερες. Η χαλαρή
εφαρμογή της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας συνέτεινε περαιτέρω
στη συσπείρωση του κλάδου. Ο καπιταλισμός, λέει εν
κατακλείδι ο Σάρμα, «έχει χάσει τον δυναμισμό του,
υποφέροντας λιγότερες υφέσεις, χάρις σε συνεχή κίνητρα και
στα προγράμματα διάσωσης, που αφήνουν πίσω τους περισσότερα
κακά μονοπώλια. Η αύξηση της παραγωγικότητας είναι όλο και
πιο απογοητευτική, επιβραδύνοντας τη συνολική ανάπτυξη και
αφήνοντας το καπιταλιστικό σύστημα με όλο και λιγότερες
δυνατότητες να προωθήσει το ευρύτερο καλό». |
