Από το Marx ως το Soros

Καθημερινή Στήλη με άρθρα για την παγκόσμια οικονομία

Επικοινωνήστε μαζί μας

00:01 - 14/12/23

Η αλλαγή είναι επίπονο πράγμα και απαιτεί, ίσως περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, ειλικρίνεια. Υπάρχει ένας λόγος που το πρόγραμμα των 12 βημάτων των Ανώνυμων Αλκοολικών περιλαμβάνει το μότο "να κάνουμε μια αναζήτηση και μια ατρόμητη ηθική απογραφή του εαυτού μας".  Όπως έγραψε το Bloomberg σε πρόσφατο άρθρο του, πώς μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα ξέρουμε πού πάμε, εάν δεν είμαστε πρόθυμοι να καταλάβουμε και να αναγνωρίσουμε πού βρισκόμαστε τώρα; Η μεγαλύτερη πρόκληση για τη Βρετανία στην αναστροφή της σχετικής οικονομικής της παρακμής ίσως να είναι και μόνο η αναγνώριση ότι αυτή υπάρχει.

Όπως έγραψε το Bloomberg στην πρόσφατη ανάλυση του, η δεξαμενή σκέψης The Resolution Foundation με έδρα το Λονδίνο προσέφερε μια υπηρεσία σε αυτό τον σκοπό τον τρέχοντα μήνα, διευκρινίζοντας, σε νομισματικούς και ποσοστιαίους όρους, πόσο πολύ έχει μείνει πίσω η χώρα. Οι περισσότεροι Βρετανοί θα θεωρούσαν τη Γαλλία και τη Γερμανία ως συγκρίσιμα μεγέθη, που τα πηγαίνουν ίσως κατά καιρούς ελαφρώς καλύτερα ή χειρότερα, αλλά αποτελούν πάντως μέρος της ίδιας ευρύτερης "γειτονιάς".

Έτσι, μπορεί να αποτελούσε σοκ εάν έλεγε κανείς στους Βρετανούς πόσο μεγάλο έχει γίνει το χάσμα. Τα νοικοκυριά μεσαίου εισοδήματος στη Βρετανία είναι 20% φτωχότερα από εκείνα στη Γερμανία και 9% πίσω από εκείνα στη Γαλλία. Τα πράγματα είναι ακόμη πιο ζοφερά για την ομάδα χαμηλού εισοδήματος: κατάσταση χειρότερη κατά 27% σε σχέση με τους ομολόγους και στις δύο χώρες.

Σε σύγκριση με μια ευρύτερη ομάδα στην οποία συμπεριλαμβάνονται η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ολλανδία, η Βρετανία είναι κατά μέσο όρο 16% φτωχότερη (οι ΗΠΑ είναι μια κατηγορία μόνες τους, όντας σταθερά πλουσιότερες): εάν το Ηνωμένο Βασίλειο έκλεινε την ψαλίδα όσον αφορά στο μέσο εισόδημα και τις ανισότητες με αυτές τις χώρες, το τυπικό νοικοκυριό θα ήταν κατά 8.300 στερλίνες (10.400 δολάρια) πλουσιότερο κατ’ έτος. Οι φτωχότεροι θα έβλεπαν τα εισοδήματά τους να αυξάνονται κατά 37%. Το βιοτικό επίπεδο των βρετανικών νοικοκυριών με το χαμηλότερο εισόδημα είναι 4.300 λίρες χαμηλότερο από εκείνο των γαλλικών ομολόγων τους. Πρόκειται για συγκλονιστικούς αριθμούς.

Αυτά, και μια πληθώρα παρόμοιων στατιστικών, προέρχονται από το Ending Stagnation, μια μελέτη 291 σελίδων που χρησιμεύει ως η τελική έκθεση της έρευνας του ιδρύματος με τίτλο Economy 2030, ενός διετούς πρότζεκτ που είχε ως στόχο να προσδιορίσει πώς θα μπορούσε να μοιάζει μια σοβαρή προσπάθεια να τερματιστεί η σχετική παρακμή της Βρετανίας. Κάποια επιδείνωση της συγκριτικής θέσης της χώρας ήταν αναμενόμενη, ωστόσο η κλίμακα του χάσματος το οποίο έχει ανοίξει με τους ομολόγους της Βρετανίας προκάλεσε έκπληξη, μου είπε η Emily Fry, οικονομολόγος του ιδρύματος και μια από τις συντάκτριες της έκθεσης.

Ο κύριος "ένοχος” είναι η χαμηλή παραγωγικότητα. Η αποτελεσματικότητα με την οποία μια οικονομία συνδυάζει την εργασία και το κεφάλαιο σε παραγωγή είναι που στηρίζει την αύξηση των μισθών και του βιοτικού επιπέδου και συνδέεται στενά με τα δίδυμα προβλήματα της Βρετανίας, δηλαδή την υποβαθμισμένη οικονομική ανάπτυξη και την υψηλή ανισότητα. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, το Ηνωμένο Βασίλειο έκλεινε την ψαλίδα με πιο παραγωγικές χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία και οι ΗΠΑ. Αυτό σταμάτησε στα μέσα της δεκαετίας του 2000 και έκτοτε έχει αντιστραφεί. Η παραγωγικότητα της Βρετανίας έχει αυξηθεί κατά 0,4% ετησίως τα 12 χρόνια μετά την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση, το μισό ποσοστό σε σχέση με τον μέσο όρο των 25 πλουσιότερων χωρών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).

Το Ending Stagnation καλύπτει μια τεράστια γκάμα ζητημάτων και προκλήσεων πολιτικής, μεταξύ των οποίων: τις επίμονα χαμηλές και ασταθείς επενδύσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο, τις περιφερειακές ανισότητες και την υστέρηση των επιδόσεων των πόλεων εκτός Λονδίνου, το δυσλειτουργικό φορολογικό και εισπρακτικό σύστημα, την ανεπαρκή σε αριθμό οικοδόμηση κατοικιών, τη μεταρρύθμιση του οικονομικού σχεδιασμού, την αποκέντρωση της εξουσίας, το εμπόριο στον απόηχο του Brexit και τη μετάβαση σε καθαρές μηδενικές εκπομπές άνθρακα.

Λίγα από αυτά τα θέματα είναι καινούργια. Τα περισσότερα από αυτά συζητώνται εδώ και χρόνια. Είναι εντυπωσιακό, λοιπόν, ότι στο ολοήμερο συνέδριο της περασμένης Δευτέρας για την παρουσίαση της έκθεσης παρευρέθηκε όχι μόνον ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης στο Η.Β., Keir Starmer, αλλά και ο υπουργός Οικονομικών Jeremy Hunt. Αυτό υποδηλώνει κάποιο επίπεδο διακομματικής αναγνώρισης των προκλήσεων τις οποίες θέτει η έρευνα του ιδρύματος και της σημασίας της.

Όπως ανέφερε το Bloomberg, αυτό δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Μέρος της δυσκολίας στην αναζήτηση ανταπόκρισης στην ιδέα ότι το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι που απαιτεί δομική αλλαγή είναι ότι αυτό δεν συμβαδίζει με τη βιωμένη εμπειρία πολλών από εκείνους που κρατούν στα χέρια τους τους μοχλούς πλούτου και εξουσίας. Τα πλουσιότερα νοικοκυριά συγκρίνονται επάξια με τα αντίστοιχά τους στην υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι στα επίπεδα μεσαίου και χαμηλότερου εισοδήματος που το χάσμα ανοίγει. Η στασιμότητα είναι μια λιγότερο δυσάρεστη εμπειρία στην κορυφή της κοινωνίας από ό,τι στο κάτω μέρος ή στη μέση της, όπως παρατηρεί η έκθεση.

Η αδράνεια, λοιπόν, αποτελεί πρόκληση. Το ίδιο και οι εύκολες αλλά ανεφάρμοστες λύσεις. Η Βρετανία δεν πρόκειται να επανεφεύρει τον εαυτό της ως παραγωγική υπερδύναμη κατ' εικόνα και ομοίωση της Γερμανίας. Ούτε το Brexit ήταν ένα χρυσό μονοπάτι προς τη γη της επαγγελίας της Παγκόσμιας Βρετανίας. Η οικονομία στην πραγματικότητα έχει γίνει λιγότερο ανοικτή στο εμπόριο (μετρούμενη με τις εξαγωγές συν τις εισαγωγές ως ποσοστό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος) μετά την αποχώρησή της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το δε Brexit έχει επιδεινώσει την πρόκληση παραγωγικότητας με ορισμένους τρόπους: παρεμποδίζοντας τις αλυσίδες εφοδιασμού για το εξαιρετικά ολοκληρωμένο και υψηλής αξίας ευρωπαϊκό εμπόριο αυτοκινήτων, αυξάνοντας ταυτόχρονα τη χαμηλής παραγωγικότητας εγχώρια παραγωγή τροφίμων.

Δεν είναι όλα "μαύρα". Η Βρετανία έχει δυνατά σημεία, ιδιαίτερα στις υπηρεσίες. Η χώρα είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας υπηρεσιών στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ. Ο συγκεκριμένος πυλώνας ανάπτυξης υπερβαίνει κατά πολύ τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, των οποίων το μερίδιο στις εξαγωγές μειώθηκε στο 9% το τελευταίο έτος, από 12% το 2022. Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει επίσης επιτυχημένους μουσικούς, αρχιτέκτονες και δικηγόρους. Εκείνη είναι που πρέπει να δώσει έμφαση η εμπορική πολιτική - στην εξασφάλιση εμπορικών συμφωνιών στο πεδίο των υπηρεσιών με χώρες υψηλότερου εισοδήματος όπως η Σιγκαπούρη, η Αυστραλία και η Ιαπωνία - αντί να κυνηγά χίμαιρες.

Εκατομμύρια άνθρωποι οι οποίοι στράφηκαν στις τράπεζες τροφίμων και 15 χρόνια μηδενικής αύξησης των μισθών θα έπρεπε να ήταν ήδη αρκετά ως ένδειξη ότι κάτι μπορεί να χρειάζεται να αλλάξει, ωστόσο το Ending Stagnation αποτελεί μια καλή αποτίμηση του τι ακριβώς είναι αυτό. Είναι έτοιμη η Βρετανία γι’ αυτή τη συζήτηση;