Από το Marx ως το Soros

Καθημερινή Στήλη με άρθρα για την παγκόσμια οικονομία

Επικοινωνήστε μαζί μας

00:01 - 16/02/24

Όπως είχε γράψει σε μια πρόσφατη ανάλυση του το Bloomberg, τα ποτά χωρίς ή με πάγο, ο καλύτερος τρόπος παρασκευής τσαγιού και το χρονικό μέγεθος των διακοπών είναι θέματα τα οποία μπορούν να συζητούν διαφωνώντας Ευρωπαίοι και Αμερικανοί. Όταν πρόκειται ωστόσο για τη διατήρηση μετρητών στην τράπεζα έναντι της επένδυσής τους στο χρηματιστήριο, δεν υπάρχει αμφιβολία για το ποιος έχει άδικο: οι αποταμιευτικές συνήθειες των Ευρωπαίων αυξάνουν την ανισότητα, τους κρατούν φτωχότερους απ’ ό,τι θα ήταν διαφορετικά και στερούν τις εγχώριες εταιρείες από ίδια κεφάλαια.

Όπως σχολιάζει το Bloomberg στο ενδιαφέρον αυτό άρθρο - ανάλυση του.  Δεν είναι περίεργο που περισσότερες εταιρείες προσπαθούν να εισαχθούν σε χρηματιστήρια στις ΗΠΑ με την ελπίδα μιας καλύτερης κεφαλαιοποίησης: εκεί, οι Magnificent Seven και το ιστορικό υψηλό του S&P 500 είναι αποδεκτά θέματα ευγενικής συζήτησης, την ώρα που πολλοί Ευρωπαίοι εξισώνουν την επένδυση με τον τζόγο.

Η διάβρωση της αγοραστικής δύναμης λόγω του πληθωρισμού και της γήρανσης του πληθυσμού της Ευρώπης – που θα καταστήσει δυσκολότερη τη χρηματοδότηση των κρατικών συντάξεων – υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη μετατροπής των συσσωρευτών μετρητών σε επενδυτές.

Πρώτα τα καλά νέα. Χάρη στις διαδικτυακές χρηματομεσιτικές, τα ETF χαμηλού κόστους και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν ήταν ποτέ ευκολότερο να επενδύσει κανείς σε μετοχές ή ομόλογα και να βρει οικονομικές συμβουλές. Οι Ευρωπαίοι βάζουν έτσι κι αλλιώς στην άκρη ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματός τους σε σχέση με τους Αμερικανούς.

Το πρόβλημα είναι τι κάνουμε με αυτά τα χρήματα: σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, υπάρχει μια έντονη μεροληψία υπέρ του να ανεβαίνει κανείς τη "στεγαστική" σκάλα, μερικές φορές εις βάρος της απόκτησης άλλων περιουσιακών στοιχείων. Και σε μέρη όπως η Γερμανία, ο σκεπτικισμός για το χρηματιστήριο και η αποστροφή προς τον κίνδυνο είναι βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις.

Ως αποτέλεσμα, τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά (συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου) διατηρούσαν σχεδόν 14 τρισεκατομμύρια ευρώ (15 τρισεκατομμύρια δολάρια) σε μετρητά και σε τραπεζικές καταθέσεις στα τέλη του 2022, σύμφωνα με έκθεση που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα από την Ευρωπαϊκή Ένωση Διαχείρισης Ταμείων και Περιουσιακών Στοιχείων. Αυτά τα μετρητά αντιπροσωπεύουν το 34% των συνολικών χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων των νοικοκυριών της ΕΕ, σύμφωνα με τη Eurostat, και αυτό το ποσοστό αυξάνεται σε περισσότερο από 40% εάν εξαιρέσουμε τα μη ρευστοποιήσιμα μερίδια σε μη εισηγμένες εταιρείες, όπως έκανε η EFAMA στην ανάλυσή της.

Μερικές από αυτές τις οικονομίες συγκεντρώθηκαν όταν οι άνθρωποι κλείστηκαν μέσα κατά τη διάρκεια της πανδημίας και τελικά μπορούν πια να κερδίζουν ένα αξιοπρεπές ποσό τόκων για πρώτη φορά εδώ και περισσότερο από μια δεκαετία. Ωστόσο, είναι δύσκολο να αμφισβητηθεί η προειδοποίηση της EFAMA ότι οι περισσότεροι Ευρωπαίοι "συνεχίζουν να διατηρούν ένα δυσανάλογα υψηλό ποσό χρημάτων σε τραπεζικές καταθέσεις". Αντίθετα, τα επενδυτικά funds αντιπροσωπεύουν μόλις το 10,5% του ευρωπαϊκού χρηματοοικονομικού πλούτου των νοικοκυριών (με βάση τον ορισμό της EFAMA) ενώ οι εισηγμένες μετοχές αντιπροσωπεύουν λιγότερο από 6%.

Η συμμετοχή των μικροεπενδυτών στις κεφαλαιαγορές στην Ευρώπη είναι συγκλονιστικά χαμηλή. Μόνο το 13% των νοικοκυριών της ζώνης του ευρώ κατέχει αμοιβαία κεφάλαια, ενώ το 11% κατέχει άμεσα εισηγμένες μετοχές, σύμφωνα με στοιχεία έρευνας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η κατάσταση δεν είναι πολύ καλύτερη στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου ο αριθμός των μικροεπενδυτών που κατέχουν άμεσα μετοχές έχει μειωθεί στο μισό σε μόλις 11% τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Οι χρηματοοικονομικές συνέπειες είναι σαφείς: η αξία των μετοχών, των επενδυτικών funds, των ομολόγων, των περιουσιακών στοιχείων που συνδέονται με ασφαλίσεις ζωής και συνταξιοδοτικά ταμεία που ανήκουν σε νοικοκυριά ανέρχεται μόνο στο 90% περίπου του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος στην ΕΕ, σε σύγκριση με περισσότερο από 310% του ΑΕΠ στις ΗΠΑ και 182% στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με στοιχεία που συνέταξε η Ένωση για τις Χρηματοπιστωτικές Αγορές στην Ευρώπη για το α’ εξάμηνο του 2023.

Εάν οι οικογένειες στην Ευρωπαϊκή Ένωση τροποποιούσαν την κατανομή των περιουσιακών τους στοιχείων, αυξάνοντας τη δέσμευσή τους σε μετοχές κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες, αυτό θα μπορούσε να ξεκλειδώσει 1,8 τρισεκατομμύρια ευρώ κεφαλαίων για παραγωγικές επενδύσεις, υπολόγισε το think tank New Financial πέρυσι. Ομοίως, το Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσε να ξεκλειδώσει 740 δισεκατομμύρια στερλίνες (943 δισεκατομμύρια δολάρια) κεφαλαίου εάν τα νοικοκυριά αύξαναν την κατοχή μετοχών και μεριδίων σε funds στο ένα τέταρτο των συνολικών χρηματοοικονομικών περιουσιακών τους στοιχείων.

Κάτι τέτοιο θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στη μείωση της ανισότητας: περισσότερο από το 80% των εισηγμένων μετοχών από άποψη αξίας στη ζώνη του ευρώ ανήκει στο πλουσιότερο 10% των νοικοκυριών, ενώ το χαμηλότερο 50% κατέχει μόλις το 2%, σύμφωνα με την ΕΚΤ.

Οι Αμερικανοί κρατούν μόλις το 13% των χρηματοοικονομικών τους περιουσιακών στοιχείων σε μετρητά, με περίπου το ήμισυ σε μετοχές και επενδυτικά funds. Περισσότερες από το ένα πέμπτο των οικογενειών στις ΗΠΑ κατέχουν μετοχές άμεσα, ενώ το σύνολο αυξάνεται στο 58% εάν συμπεριληφθούν οι έμμεσες συμμετοχές, όπως οι λογαριασμοί συνταξιοδότησης.

Αυτές οι διαφορές είναι εν μέρει πολιτισμικές και αντικατοπτρίζουν επίσης το λιγότερο γενναιόδωρο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης των ΗΠΑ, το οποίο αναγκάζει τους Αμερικανούς να οικοδομούν πλούτο μέσω συνταξιοδοτικών λογαριασμών τύπου 401 (k) με φορολογικά πλεονεκτήματα. Ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Κρίστιαν Λίντνερ είπε σε εκδήλωση του Bloomberg την περασμένη εβδομάδα ότι το "μεγάλο όνειρό" του είναι να εισαγάγει η Γερμανία ατομικό επενδυτικό λογαριασμό τύπου 401(k), για να συμπληρώσει ένα νέο κρατικό επενδυτικό fund που θα επενδύει 12 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως σε παγκόσμιες μετοχές από φέτος. "Ο κύριος στόχος είναι να ξεπεραστεί η αδιαφορία των Γερμανών προς τις κεφαλαιαγορές", είπε.

Ευτυχώς, η αποστροφή των Ευρωπαίων για την κατοχή μετοχών δεν είναι ομοιογενής. Οι σκανδιναβικές χώρες κατέχουν σχετικά μικρό από τον οικονομικό τους πλούτο σε μετρητά και έχουν συγκριτικά υψηλή ιδιοκτησία εισηγμένων μετοχών και συνταξιοδοτικών funds, σύμφωνα με την ανάλυση της EFAMA.

Πώς να πείσει λοιπόν κανείς τους ανθρώπους να επενδύουν; Εκτός από ένα καλά ανεπτυγμένο συνταξιοδοτικό σύστημα, η ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μπορεί να βοηθήσει, αν και είμαι δύσπιστος ως προς το κατά πόσο τα μαθήματα στην τάξη για τα θαύματα του επενδύειν είναι αποτελεσματικά (πόσα θυμάστε εσείς από όσα μάθατε στο γυμνάσιο και στο λύκειο;).

Πιο πολύ με πείθουν οι πολιτικές οι οποίες "σπρώχνουν" τους ανθρώπους να επενδύσουν χωρίς να χρειάζεται να το σκεφτούν πολύ, ξεπερνώντας έτσι το πρόβλημα της αδράνειας (πρόβλημα με το οποίο ομολογώ ότι παλεύω και εγώ).

Για παράδειγμα, η Σουηδία αναμόρφωσε το σύστημα των κρατικών συντάξεών της πριν από περισσότερες από δύο δεκαετίες, έτσι ώστε οι εργαζόμενοι να υποχρεούνται να επενδύουν το 2,5% των αποδοχών σε μια λεγόμενη "σύνταξη-ασφάλιστρο". Εκτός εάν τα άτομα αποφασίσουν διαφορετικά, τα χρήματα επενδύονται σε ένα αμοιβαίο κεφάλαιο που παρήγαγε μέση ετήσια σταθμισμένη απόδοση 9,8% μεταξύ 2000 και 2022. Ομοίως, το ΗΒ εισήγαγε την αυτόματη εγγραφή στο σύστημα επαγγελματικών συντάξεων το 2012 και έχει επιβάλει μια ελάχιστη εισφορά 8% επί των κερδών από το 2019. Τα μέλη δεκαπλασιάστηκαν μεταξύ 2011 και 2019.

Φορολογικά αποδοτικοί επενδυτικοί λογαριασμοί, όπως ο σουηδικός Investeringssparkonto, τα ταμιευτήρια Piani Individuali di Risparmio της Ιταλίας ή οι Ατομικοί Λογαριασμοί Ταμιευτηρίου του Ηνωμένου Βασιλείου είναι επίσης καλοί τρόποι για να κάνετε τους ανθρώπους να βάλουν περισσότερα χρήματα να "δουλέψουν”.

Ωστόσο, το σύστημα του Ηνωμένου Βασιλείου μπορεί να βελτιωθεί: πάρα πολλοί άνθρωποι επιλέγουν έναν ISA μετρητών αντί για έναν που να επενδύεται σε μετοχές, παρόλο που ο τελευταίος προσφέρει υψηλότερες πιθανές αποδόσεις. Η Βρετανία θα πρέπει επίσης να εξετάσει το ενδεχόμενο αναθεώρησης των ISA για να δώσει προτεραιότητα στις επενδύσεις σε εγχώριες εταιρείες και, ως εκ τούτου, να αναζωογονήσει την ετοιμοθάνατη κεφαλαιαγορά του Λονδίνου - ο υπουργός Οικονομικών του Ηνωμένου Βασιλείου Jeremy Hunt ακούγεται ανοιχτός στην ιδέα.

Για να μειωθεί η ανισότητα, είμαι υπέρ της παροχής στα παιδιά καταπιστευματικών κεφαλαίων τα οποία να χρηματοδοτούνται από τους φορολογούμενους και να επενδύονται σε έναν καλά διαφοροποιημένο χρηματιστηριακό δείκτη. Με αυτόν τον τρόπο, οι φτωχότερες οικογένειες μπορούν επίσης να λαμβάνουν μια αίσθηση για το χρηματιστήριο και ο αποδέκτης μπορεί να παρατηρεί τη μαγεία της επένδυσης με άμεσο τρόπο.

Οι Ευρωπαίοι οι οποίοι "σταθμεύουν" όλες τις οικονομίες τους στην τράπεζα μπορεί να αγνοούν τις οικονομικές δυσκολίες οι οποίες τους περιμένουν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα συστήματα παρακολούθησης συντάξεων που παρέχουν στα άτομα μια ενιαία, σαφή επισκόπηση των πληρωμών που έχουν λαμβάνειν από δημόσιες και ιδιωτικές συντάξεις μετά τη συνταξιοδότηση τους είναι τόσο σημαντικά.

Το πρώτο βήμα για να ξεπεράσει κανείς έναν εθισμό είναι να συνειδητοποιήσει ότι έχει πρόβλημα. Η αποταμιευτική έξη της Ευρώπης είναι μεγάλη.