Κάθε ιστορική περίοδος ορίζεται από τις δικές της προκλήσεις. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ευρώπη έπρεπε να βρει έναν τρόπο να τερματίσει τις επαναλαμβανόμενες και σχετικά ανεξάρτητες κρίσεις που συνδέονται με τους κύκλους της αγοράς, την εσωτερική πολιτική και τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων που την είχαν διαλύσει για δεκαετίες. Αντιμετώπισε αυτήν την πρόκληση χτίζοντας σταθερά έθνη-κράτη και αποτελεσματικά συστήματα πρόνοιας σε ένα πλαίσιο ισχυρών ευρωπαϊκών και διεθνών πλαισίων.

Όπως έγραψε σε άρθρο του στο Project Syndicate o Thomas Buberl (Διευθύνων Σύμβουλος της AXA), aπό τις αρχές του αιώνα, η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια νέα πρόκληση: να ανταποκριθεί σε μια εξαιρετικά περίπλοκη πολυκρίση , η οποία περιλαμβάνει ένα ευρύ σύνολο αλληλένδετων κρίσεων. Πολλές από αυτές τις κρίσεις θα μπορούσαν, από μόνες τους, να αποδειχθούν καταστροφικές, λόγω αυτοενισχυόμενων και σωρευτικών διαδικασιών, όπως τα σημεία ανατροπής της κλιματικής αλλαγής και η επίδραση του δημόσιου χρέους από χιονοστιβάδα.

Κανένα όμως δεν ξεδιπλώνεται στο κενό. Αντίθετα, οι σημερινές αλληλένδετες κρίσεις ενισχύονται και αλληλοενισχύονται. Για παράδειγμα, μια δημογραφική κρίση αποσταθεροποιεί το κράτος πρόνοιας, υπονομεύοντας την οικονομική ευημερία, η οποία με τη σειρά της τροφοδοτεί την κοινωνική και πολιτική αναστάτωση. Μια σημαντική και διαρκής μείωση της κοινωνικής και πολιτικής συνοχής μπορεί να συμβάλει σε άλλου είδους κρίσεις, όπως η τρέχουσα κρίση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ενώ παρεμποδίζει την ικανότητα των κρατών να ανταποκρίνονται σε άλλες απειλές, όπως η κλιματική αλλαγή.

Η γενική αποτυχία να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η κλιμακούμενη πολυκρίση συνέβαλε σε μια αίσθηση επικείμενης καταστροφής σε ένα ευρωπαϊκό κοινό που αισθάνεται όλο και πιο ανίσχυρο. Αλλά οι υπαρξιακές απειλές που αντιμετωπίζουμε, από ένοπλες συγκρούσεις έως καταστροφική κλιματική αλλαγή, μπορούν να ξεπεραστούν – όχι με την «ανάκτηση του ελέγχου», όπως υπόσχονται οι λαϊκιστές πολιτικοί ηγέτες, αλλά μαθαίνοντας να ελέγχουμε ό,τι δεν έχει ακόμη ελεγχθεί.

Οι πολιτικοί, χρηματοοικονομικοί και διεθνείς θεσμοί μας τείνουν να είναι συνδεδεμένοι για τη διαχείριση της κυκλικής κρίσης του παρελθόντος, καθιστώντας τους ακατάλληλους να ανταποκριθούν στην τρέχουσα πολυκρίση, η οποία απαιτεί τόσο στιβαρότητα όσο και ευελιξία. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια πρόσθετη πρόκληση εδώ: οι θεσμοί της, που εξαρτώνται από τη συναίνεση, τη συνέπεια και τον συμβιβασμό, αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν στενά, περίπλοκα και διαφορετικά συμφέροντα.

Όμως, όπως ακριβώς η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερο θεσμικό μετασχηματισμό για να αντιμετωπίσει τις σημερινές υπαρξιακές προκλήσεις, είναι επίσης ιδιαίτερα καλά εξοπλισμένη για να τον πετύχει, χάρη στη σημαντική εμπειρία της που εξελίσσεται μέσα από την κρίση και εξισορροπεί την αλληλεγγύη με την ελευθερία. Το κλειδί θα είναι η ανάπτυξη ενός σαφούς οράματος για το μέλλον, η εμβάθυνση της συνεργασίας σε βασικούς τομείς και η επινόηση ενός νέου οργανωτικού πλαισίου.

Ξεκινήστε με το όραμα. Η Ευρώπη χρειάζεται μια ρητή στρατηγική για την αντιμετώπιση της πολυκρίσης που να συγχρονίζει χρονικούς ορίζοντες για τη βελτίωση της βραχυπρόθεσμης διαχείρισης κρίσεων (απαραίτητη για τη διάρρηξη των αυτοενισχυόμενων μηχανισμών κρίσεων) και τη θέσπιση κοινών μακροπρόθεσμων στόχων (απαραίτητων για τη διατήρηση της ορμής).

Μικρότερες, πιο αυτόνομες και πιο ευέλικτες μονάδες θα πρέπει να είναι υπεύθυνες για την εφαρμογή αυτού του οράματος, σε συνεργασία με ανεξάρτητους φορείς –συχνά από την κοινωνία των πολιτών– που ειδικεύονται στην οικοδόμηση συναίνεσης, στην ανάπτυξη μακροπρόθεσμων στρατηγικών και στην παρακολούθηση της εφαρμογής και των αποτελεσμάτων τους. Μια κουλτούρα αποφασιστικότητας και υπευθυνότητας είναι απαραίτητη.

Η μακροπρόθεσμη συνιστώσα του οράματος θα πρέπει να αντικατοπτρίζει τη φιλοδοξία των γενεών. Η Ινδία έχει έναν οδικό χάρτη για να γίνει μια ανεπτυγμένη οικονομία έως το 2047, έναν αιώνα μετά την ανεξαρτησία. Η Κίνα σχεδιάζει να επιτύχει «εθνική αναζωογόνηση» έως το 2049, την εκατονταετηρίδα της Λαϊκής Δημοκρατίας. Η Ευρώπη θα πρέπει να εδραιώσει τη δική της στρατηγική το 2045, 100 χρόνια αφότου ξεκίνησε εκ νέου μετά τη φρίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Επινοώντας αυτό το νέο όραμα, η Ευρώπη πρέπει να μάθει από τα δυνατά σημεία των άλλων. Για παράδειγμα, από την ικανότητα της Αμερικής για στρατηγική σκέψη, που αποδεικνύεται από το έργο της Υπηρεσίας Προηγμένων Ερευνητικών Έργων της Defense Advanced Research Projects για την έρευνα και την ανάπτυξη αναδυόμενων τεχνολογιών.

Η δεύτερη επιτακτική ανάγκη είναι η οικοδόμηση ισχυρών νέων πλαισίων που θα καλύπτουν τρία κρίσιμα στοιχεία της ευρωπαϊκής ασφάλειας: τα οικονομικά, την άμυνα και την κοινωνική πρόνοια. Η νέα χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική πρέπει να στοχεύει στην αύξηση των επενδύσεων στην Ευρώπη προκειμένου να τονωθεί η παραγωγικότητα και να υποστηριχθεί η τεχνολογική καινοτομία σε κρίσιμους τομείς. Δεδομένης της μικρότερης επενδυτικής βάσης και του διαρθρωτικού κατακερματισμού της, αυτό θα απαιτήσει από την Ευρώπη να βελτιωθεί στην αποτελεσματική κατανομή κεφαλαίων και στην κινητοποίηση αποταμιεύσεων. Η ολοκλήρωση της ένωσης κεφαλαιαγορών θα πρέπει να είναι το κύριο καθήκον της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής .

Όσον αφορά την άμυνα, ο πόλεμος της Ουκρανίας έχει εκθέσει την υπάρχουσα αρχιτεκτονική της Ευρώπης ως ασταθή και αργή. Ένα νέο πλαίσιο – ικανό να χειρίζεται προμήθειες σε ολόκληρη την ήπειρο, να υποστηρίζει τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των δυνάμεων ασφαλείας και να προσφέρει στην Ευρώπη ένα τεχνολογικό πλεονέκτημα – είναι εξαιρετικά απαραίτητο.

Ομοίως, ο νέος σχεδιασμός για την κοινωνική πρόνοια πρέπει να είναι συνεκτικός, δημοσιονομικά βιώσιμος και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των σύγχρονων κοινωνιών. Τις τελευταίες δεκαετίες, η Ευρώπη επέτρεψε να αυξηθούν οι υποχρεώσεις και τα χρηματοδοτικά κενά σε διάφορους τομείς – συμπεριλαμβανομένης της υγειονομικής περίθαλψης, της στέγασης, της εκπαίδευσης και της ενέργειας – λόγω της έλλειψης συναίνεσης σχετικά με το πώς θα πρέπει να μοιάζει το σύγχρονο κράτος πρόνοιας. Δεδομένου ότι η διαφύλαξη του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής είναι απαραίτητη για τη μακροπρόθεσμη κοινωνική αλληλεγγύη, αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί.

Η τρίτη βασική επιταγή για την Ευρώπη καθώς αντιμετωπίζει την πολυκρίση είναι να επινοήσει ένα νέο οργανωτικό πρότυπο, βασισμένο στην ευελιξία, την προσαρμοστικότητα και την επικουρικότητα. Τα ζητήματα πρέπει να αντιμετωπιστούν στο επίπεδο που εκτυλίσσονται. Οι παγκόσμιες προκλήσεις – όπως η κλιματική αλλαγή, η διάδοση των πυρηνικών όπλων, η τεχνητή νοημοσύνη και η χρηματοπιστωτική σταθερότητα – απαιτούν πιο δομημένη διεθνή συνεργασία και ρύθμιση.

Οι προκλήσεις που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν σε επίπεδο ΕΕ περιλαμβάνουν την ενημέρωση του οικονομικού μοντέλου της Ευρώπης, την ενίσχυση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας και τον χειρισμό της εμπορικής πολιτικής. Τα έθνη-κράτη, από την πλευρά τους, πρέπει να καλλιεργήσουν την αλληλεγγύη και, μαζί με τις τοπικές κοινωνίες, να χειριστούν τη συγκεκριμένη εφαρμογή πολιτικής. Η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα είναι επίσης απαραίτητη, προκειμένου να αξιοποιηθεί η εμπειρία, η τεχνογνωσία και η θεσμική ικανότητα των επιχειρήσεων για προσαρμογή, διαχείριση κινδύνου και αντιμετώπιση κρίσεων. Το νέο οργανωτικό μοντέλο θα πρέπει να μοιάζει περισσότερο με δίχτυ παρά με αλυσίδα, γιατί η δύναμη ενός διχτυού είναι το άθροισμα των κόμβων του, ενώ μια αλυσίδα είναι τόσο ισχυρή όσο ο πιο αδύναμος κρίκος της.

Η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να καθυστερήσει τη δράση μέχρι μετά το επόμενο σοκ. Αν θέλουμε να ξεπεράσουμε την πολυκρίση, χρειαζόμαστε στρατηγικό προβληματισμό, συλλογική ηγεσία και εκ των υστέρων σκέψη σήμερα, με γνώμονα την κοινή φιλοδοξία της «Επανίδρυσης της Ευρώπης» έως το 2045.