|
Μπορούμε να
συμφωνήσουμε ότι, όπως έχει διαφανεί από
καιρό, η Ουκρανία δεν κατάφερε να αποκρούσει τη
ρωσική επίθεση. Ηδη φυσικά θα αντιτείνουν
κάποιοι και μόνο η λέξη «επίθεση» ή εισβολή,
δείχνει ότι έχουμε κι εδώ τις προκαταλήψεις μας.
Ισχύει, διότι κανείς δεν μπορεί να μιλήσει
τελείως ουδέτερα γι’ αυτά τα ζητήματα. Αν και
όλα δεν ξεκίνησαν με τη ρωσική εισβολή στην
Ουκρανία και συμφωνούμε ότι υπάρχουν ιστορικά
και στρατιωτικά προηγούμενα που έχουν σημασία
για μια συνολική ερμηνεία των γεγονότων
στον πόλεμο στην Ουκρανία, είναι αδύνατο και
ανήθικο να προσπεράσουμε το πιο σκληρό δεδομένο:
ότι το 2022, μια μεγάλη ή έστω μεγαλομεσαία
πυρηνική δύναμη εισέβαλε στρατιωτικά σε μια
μικρότερη χώρα. Ο,τι εκτυλίσσεται τώρα και
μπορεί να οδηγήσει σε μια συμφωνία τερματισμού
του πολέμου, δεν θα άρει την αδικία της
απόσπασης εδαφών, τη βαρβαρότητα της θανάτωσης
χιλιάδων αμάχων, την καταστροφή (οικονομική,
κοινωνική, οικολογική) πολύ μεγάλων εκτάσεων σε
σημαντικό μέρος της ουκρανικής γης αλλά και στη
Μαύρη Θάλασσα.
Ας έλθουμε
όμως στο ιδεολογικό δράμα. Η συγκεκριμένη
ευρωπαϊκή καταστροφή έδωσε μεγάλη ώθηση – από
κοινού φυσικά με άλλα γεγονότα σε παγκόσμια
κλίμακα – σε μια αντίληψη για «δύο μπλοκ». Με
σημείο αναφοράς το Ουκρανικό θα προταθούν δύο
διαμετρικά αντίθετες εκδοχές ιστορίας,
γεωπολιτικής αξιολόγησης και ανάλυσης των
δεδομένων, οι οποίες όμως έχουν ένα κοινό: την
απελπισμένη προσπάθεια – από πολύ διαφορετικούς
φορείς – να στηθεί ένα σχήμα δύο στρατοπέδων.
Από τη μία έχουμε μια σκέψη τύπου Αν Απλμπαουμ,
της ιστορικού που έχει γίνει το είδωλο του πλέον
σθεναρού «φιλοδυτικού» χώρου με τα παλαιά
μοτίβα: ανοιχτή κοινωνία vs κλειστής κοινωνίας,
Δύση vs (ασιατικής) βαρβαρότητας κ.λπ. Από την
άλλη, σε μια μικρή κλίμακα, μια πανσπερμία
αριστερών, πατριωτικών ή ανάμεικτων φωνών
ερμηνεύουν τον πόλεμο στην Ουκρανία ως πόλεμο
της συλλογικής Δύσης στη Ρωσία, την οποία, με
κάποια τεχνάσματα, την εντάσσουν σε ένα
στρατόπεδο αντίστασης και απελευθέρωσης των
λαών.
Μπορούμε
έτσι να διαβάσουμε δύο λόγους που έχουν διαδοθεί
στη φούσκα των social media όπως στην
αρθρογραφία ή στις αντιδράσεις «απλών πολιτών».
Δεν πρόκειται απλώς για τον αντιρωσικό και τον
φιλορωσικό χώρο αισθημάτων και ταυτίσεων που
διέπει αφενός τον φιλοουκρανισμό κι από την άλλη
τον οψίμως «ρεαλιστικό» αντι-ουκρανισμό, τους
ζηλωτές μιας περήφανης ευρωπαϊκής-δυτικής στάσης
και όσους συντάσσονται σε ένα παράδοξο αμάλγαμα
αντι-ιμπεριαλισμού που χωράει πολλή συζήτηση.
Το δράμα
της ιδεολογίας παίζεται κυρίως απωθώντας,
περιφρονώντας και αποσιωπώντας μια άλλη
δυνατότητα ηθικοπολιτικής στάσης: τη δυνατότητα
να σταθεί κανείς, με ακριβοδίκαια αίσθηση,
απέναντι στις χοντρές στρεβλώσεις και στις
τερατωδίες που εκτυλίσσονται στην Ουκρανία αλλά
και σε άλλα μέτωπα του αποδιοργανωμένου πλανήτη
μας. Η νεκρανάσταση του σχήματος περί δύο μπλοκ
συνοδεύεται από καρικατούρες των σύγχρονων
αντιθέσεων και φυσικά των εμπλεκόμενων
συμφερόντων και της σύνθεσής τους. Οι
φιλελεύθεροι δυτικιστές προσπαθούν να
αντιπαρέλθουν το πικρό γεγονός πως της Δύσης και
της διαπραγμάτευσης ηγείται ο Τραμπ. Και κάποιοι
«αντιδυτικοί», από την άλλη, δεν διακρίνουν
καμία ιμπεριαλιστική επιδίωξη πέραν του νατοϊκού
και δυτικοευρωπαϊκού πλέγματος. Διαβάζει κανείς
και κείμενα επιεικέστατα για τον Τραμπ και
εξαιρετικά σκληρά για τις ευρωπαϊκές ελίτ. Κακά
τα ψέματα, ένας κόσμος στην αριστερά σηκώνει
τους ώμους για το γεγονός πως στη Ρωσία
κυριαρχεί από χρόνια ένας πολιτικός και
πνευματικός αυταρχισμός και βέβαια πως το
καθεστώς εκεί είναι και αυτό σύστημα των
πλουσίων και ισχυρών, με ολιγαρχικές,
καπιταλιστικές και εθνικιστικές βάσεις. Ο
μοδάτος ρεαλισμός φτάνει πλέον να απαντά πως
«έτσι είναι οι διακρατικοί ανταγωνισμοί» ή ότι
τα ζητήματα πολιτικών ελευθεριών ή αυταρχισμού
είναι είτε ψεύτικη προπαγάνδα είτε άσχετα με το
θέμα μας. Κυρίως όμως αυτή η πλευρά, στο όνομα
ενός μονόπαντου αντιδυτικισμού, αρνείται την
ιδιαίτερη σημασία της εισβολής και κατοχής σε
άλλη χώρα (εμμένοντας μόνο σε δικαιολογίες με
βάση την ιστορία ή προηγούμενες υπαρκτές
αδικοπραγίες και από την ουκρανική πλευρά).
Γιατί
τελικά συμβαίνει αυτό; Γιατί νεκρανασταίνουν
έναν fake διπολισμό; Για πολλούς λόγους. Η
απλούστευση περί δύο στρατοπέδων είναι
αποτέλεσμα μιας ήττας και μιας ιδεολογικής
κρίσης. Οι φιλελεύθεροι δυτικιστές προβάλλουν
στην Ουκρανία την ιδέα του οχυρού των αστικών
αξιών που έχουν υπονομευτεί και στρεβλωθεί
επειδή η Δύση δεν τις υπερασπίζεται και έχει
υποπέσει στο αμάρτημα του «αυτομαστιγώματος». Ο
δε αντιδυτικός και ιδίως ο αντιουκρανικός χώρος
– σαν ένα υποσύστημα συναισθημάτων και απόψεων
μέσα αριστερά τουλάχιστον – μοιάζει να είναι
αποτέλεσμα της οπισθοχώρησης και σμίκρυνσης της
επιρροής των αντικαπιταλιστικών και
σοσιαλιστικών σχεδίων και κινημάτων. Πάνω στο
κενό του δημοκρατικού φιλελευθερισμού και στις
ήττες των ριζοσπαστικών σοσιαλισμών φυτρώνει
έτσι η «γεωπολιτική» στροφή, ως αναζήτηση της
ισχύος. Μαζί με τη χαρά των χτυπημάτων στον
εχθρό ή το πρωτόλειο αντανακλαστικό «ο εχθρός
του εχθρού μου, φίλος». Η Απλμπαουμ ονειρεύεται
την πλήρη αποδυνάμωση της «ρωσικής οικονομίας»,
ενώ στην άλλη πλευρά συναντάς ανθρώπους που
χαίρονται με την πιθανότατη απώλεια εδαφών της
Ουκρανίας, με τις αναξιοπρεπείς μαθητικές
στάσεις Ευρωπαίων απέναντι στον Τραμπ ή τη
«νίκη» του Πούτιν. Θλίψη.
Αντί να
έχουμε από χρόνια συγκροτήσει μια σύμπραξη
πολιτικών και πνευματικών δυνάμεων εναντίον όλων
των ηγεμονισμών και ιμπεριαλισμών, κατά των
εισβολών και της μιλιταριστικής βαρβαρότητας,
ένα κίνημα δίκαιης ειρήνης, έχουμε απλώς
γιορτινά ή πένθιμα events για το κάθε
«στρατόπεδο». Οι μεν νοσταλγούν την παλιά
πρωτοκαθεδρία μιας σθεναρής καπιταλιστικής
Δύσης, οι δε έχουν υποκαταστήσει τον σοσιαλισμό
και τις αντιαποικιακές και απελευθερωτικές
προσδοκίες μιας παλιότερης συγκυρίας με τον
ρωσικό, τον κινεζικό ή όποιον άλλον
κρατικό-εθνικιστικό σχεδιασμό.
Από κάθε
άποψη έτσι, αυτό το δράμα της ιδεολογίας μπορεί
να μας απελπίζει. Σαν μια ψυχροπολεμική πιρουέτα
που παρασιτεί στους πραγματικούς πολέμους αυτής
της εποχής.
Πρώτη
δημοσίευση στο Βήμα
|
