Ανακηρύσσοντας τον εαυτό της επίσημα και δημόσια "παρία", η
Πολωνία μπορεί άθελά της να έχει κάνει χάρη στην Ευρωπαϊκή
Ένωση. Η Βαρσοβία, αμφισβητώντας κατάφωρα τη νομική εξουσία
του μπλοκ, αναγκάζει την ΕΕ να αποφασίσει εάν θέλει να γίνει
η "ολοένα και στενότερη ένωση" που ισχυρίζεται ότι είναι ή
να παραμείνει η εύπλαστη ομάδα κρατών που είναι στην
πραγματικότητα.
Όπως έγραψε
ο
Andreas Kluth σε ένα ενδιαφέρον άρθρο του στο Bloomberg, ένωση
ή κλαμπ - ούτως ή άλλως η ΕΕ θα πρέπει να προχωρήσει σε
θεμελιώδεις αλλαγές εάν έχει σκοπό να μακροημερεύσει.
Η απόφαση της περασμένης εβδομάδας στη Βαρσοβία ήταν το
δικαστικό ισοδύναμο της επίθεσης των Νοτίων του Αμερικανικού
Εμφυλίου στο Φορτ Σάμτερ το 1861. Το ανώτατο δικαστήριο της
Πολωνίας, δηλαδή το Συνταγματικό Δικαστήριο, το οποίο
θεωρείται προπύργιο της λαϊκιστικής και εθνικιστικής
κυβέρνησης της χώρας, απεφάνθη ότι τμήματα της νομοθεσίας
της ΕΕ έρχονται σε αντίθεση με το σύνταγμα της Πολωνίας -
και ότι το τελευταίο υπερτερεί. Με άλλα λόγια, τα εθνικά
δικαστήρια υπερτερούν του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.
Οι Βρυξέλλες, προφανώς, δεν μπορούν να το αφήσουν αυτό να
περάσει έτσι. Αυτή η κατάσταση θα ανατρέψει την λογιζόμενη ως
κάθετη ιεραρχία της ΕΕ, στην οποία το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο,
με έδρα το Λουξεμβούργο, βρίσκεται υψηλότερα από τα ανώτατα δικαστήρια
των 27 κρατών, με τον ίδιο τρόπο που το Ανώτατο Δικαστήριο
των ΗΠΑ διατηρεί την υπεροχή έναντι των πολιτειακών
δικαστηρίων ανά τη χώρα.
Οι Πολωνοί έχουν καταστήσει έτσι τον εαυτό τους τον πιο
πρόσφατο "μπαμπούλα" για την ΕΕ. Η απόφαση του δικαστηρίου
έρχεται μετά από χρόνια άλλων παραβιάσεων - από πλευράς
Βαρσοβίας - των θεμελιωδών ευρωπαϊκών αξιών. Όπως και οι
λαϊκιστές σύμμαχοί της στην Ουγγαρία, η Πολωνία έχει θέσει
σε κίνδυνο την ανεξαρτησία των Πολωνών δικαστών και των
πολωνικών δικαστηρίων, έχει υπονομεύσει το κράτος δικαίου
και την ελευθερία του Τύπου, ενώ έχει κακοποιήσει μετανάστες,
καθώς και τα δικαιώματα ομοφυλοφίλων, λεσβιών και τρανς.
Κι όμως, αυτό το τελευταίο πολωνικό "σνομπάρισμα" της ΕΕ
έδωσε απλώς μια θρασεία και χυδαία έκφραση σε μια αμφιθυμία
η οποία υπήρχε από καιρό. Ποιος είναι ακριβώς ο ορθός ρόλος
του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και η σχέση του με τα εθνικά
δικαστήρια; Για να το θέσω διαφορετικά, τι ακριβώς είναι η
Ευρωπαϊκή Ένωση;
Πέρυσι, για παράδειγμα, το ανώτατο δικαστήριο της Γερμανίας
εξέδωσε επίσης μια ετυμηγορία η οποία φάνηκε να αμφισβητεί
την υπεροχή του δικαστηρίου με έδρα το Λουξεμβούργο. Όμως,
οι Γερμανοί δικαστές στην Καρλσρούη χρησιμοποίησαν πιο
διπλωματική γλώσσα και η υπόθεση αφορούσε το ελάχιστα
κατανοητό από τους περισσότερους ζήτημα των αγορών ομολόγων
από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, οπότε το θέμα "ξεφούσκωσε"
γρήγορα.
Η ΕΕ δεν είναι ομοσπονδιακό κράτος όπως οι ΗΠΑ ή η Γερμανία.
Ούτε, όμως, είναι μια απλή λίγκα κρατών, όπως τα Ηνωμένα
Έθνη. Είναι κάτι ενδιάμεσο. Ουσιαστικά, οι Βρυξέλλες και τα
27 κράτη μέλη μοιράζονται την κυριαρχία τους. Σε θέματα
εμπορίου, για παράδειγμα, τα κράτη την έχουν εκχωρήσει στην
ΕΕ. Στην εξωτερική πολιτική, την διατηρούν.
Σε άλλα πεδία, η κατάσταση βρίσκεται κάπου στη μέση, πράγμα
που στην πράξη αφήνει τους περισσότερους σε κατάσταση
σύγχυσης.
Ιστορικά, το πλησιέστερο ανάλογο ήταν η Αγία Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία η οποία απλωνόταν σε όλη την κεντρική Ευρώπη
από τον Μεσαίωνα έως το 1806. Και εκεί, επίσης, η
Αυτοκρατορία και τα συνιστώντα αυτήν πριγκιπάτα μοιράζονταν
την κυριαρχία. Το ισοδύναμο του σημερινού Ευρωπαϊκού
Δικαστηρίου, για παράδειγμα, ήταν δύο αυτοκρατορικά
δικαστήρια, στη Βιέννη και στο Σπάιερ. Ωστόσο η ιεραρχία
μεταξύ αυτών και των δικαστηρίων των πριγκιπάτων δεν ήταν
σαφής. Αργά αλλά σταθερά, η Αυτοκρατορία γινόταν όλο και πιο
αδύναμη. Τελικά, εμφανίστηκε ο Ναπολέων και απλώς την
κατήργησε.
Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης μιας τέτοιας διφορούμενης
κυριαρχίας είναι να συντάξει κανείς ένα σύνταγμα, όπως
έκαναν οι νεοσύστατες ΗΠΑ το 1787. Ακόμη και αυτό δεν ήταν
άμεση λύση στο πρόβλημα - τα ανώτερα δικαστήρια της
Βιρτζίνια και άλλων πολιτειών πέρασαν χρόνια αμφισβητώντας
την πρωτοκαθεδρία του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ. Ωστόσο ο
νόμος και το δεδικασμένο ξεκαθάρισαν τελικά την ομοσπονδιακή
αρχιτεκτονική η οποία υφίσταται μέχρι και σήμερα.
Η ΕΕ προσπάθησε κι εκείνη κάποτε να υιοθετήσει ένα σύνταγμα,
ωστόσο το 2005 οι Γάλλοι και οι Ολλανδοί ψηφοφόροι το
απέρριψαν σε δημοψηφίσματα. Ελλείψει αυτού, το μπλοκ
εξακολουθεί να βασίζεται σε συνθήκες μεταξύ των κρατών μελών.
Ωστόσο αυτές είναι σαφέστερες για την οριζόντια υπεροχή του
Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου - την εξουσία του να αναθεωρεί νόμους
που προέρχονται από άλλα πανευρωπαϊκά θεσμικά όργανα - και
μάλλον ασαφείς ως προς την κάθετη εξουσία του επί των
εθνικών δικαστηρίων.
Μια νέα συνταγματική σύνοδος θα αναζωογονούσε την ιδέα της "ολοένα
και στενότερης ένωσης", η οποία συνεπάγεται ένα κυρίαρχο
ευρωπαϊκό κράτος ως τελικό προορισμό. Οι ηγέτες και οι
πολίτες της Ευρώπης μπορεί να το θεωρούν ως μη ρεαλιστικό ή
ακόμη και ανεπιθύμητο στόχο. Θα μπορούσε, με τον καιρό, να
οδηγήσει και άλλες χώρες να ακολουθήσουν το βρετανικό
παράδειγμα και να αποχωρήσουν. Εάν είναι έτσι, η ΕΕ πρέπει
τουλάχιστον να παραδεχτεί ότι η ομοσπονδιοποίηση δεν
αποτελεί πλέον στόχο της.
Η εναλλακτική λύση θα ήταν να εγκαταλειφθεί η ετικέτα της "ολοένα
και στενότερης ένωσης" και να οριστεί η ΕΕ ως - στην
πραγματικότητα - μια συνομοσπονδία, δηλαδή μια ένωση στην
οποία τα μέλη διατηρούν την κυριαρχία τους.
Η Πολωνία, η Γερμανία και όλες οι υπόλοιπες χώρες, σε αυτό
το σενάριο, θα κινούνταν εντός των δικαιωμάτων τους όταν απορρίπτουν
τους ευρωπαϊκούς κανόνες οι οποίοι παραβιάζουν τα εθνικά
τους συντάγματα. Τότε όμως το μπλοκ πρέπει επίσης να
κινείται με πρακτικό πνεύμα και, όπως σχεδόν όλες οι
υπόλοιπες λίγκες, να παράσχει στον εαυτό του τη δυνατότητα να
διώχνει μέλη του τα οποία παραβιάζουν τους κανόνες σε
ζητήματα όπως η δημοκρατία ή το κράτος δικαίου.
Στην πράξη, η ΕΕ είναι πιο πιθανό να καταφύγει και πάλι
στους "τύπους". Αυτό σημαίνει ότι οι Βρυξέλλες και η
Βαρσοβία θα τσακώνονται για χρόνια και η ΕΕ θα προσπαθεί να
παρακρατεί χρήματα εδώ ή εκεί, ωστόσο κανείς δεν θα τολμά να
θέσει - πολύ περισσότερο να απαντήσει - το μεγάλο ερώτημα.
Κατά μία έννοια, αυτός θα ήταν ο ευκολότερος, αλλά και ο
χειρότερος δρόμος.
|
