Μαζί με
τις κτήσεις της στο εξωτερικό, η Βρετανία έχει καθοριστικό
ρόλο σε ένα παγκόσμιο παιχνίδι απάτης. Όπως έγραψε στους New
York Times ο Nicholas Shaxson (συντάκτης στο Tax Justice
Network και συνιδρυτής του Balanced Economy Project, ενός
αντιμονοπωλιακού οργανισμού), το 1969, δύο χρόνια μετά το
πέρασμα από τα Νησιά Κέιμαν της πρώτης νομοθεσίας με την
οποία άνοιγε ο δρόμος στα μυστικοπαθή εξωχώρια τραστ, μια
επίσημη κυβερνητική έκθεση υιοθετούσε μια δυσοίωνη νότα: Ένα
"τσουνάμι" από λαμπερές προτάσεις από ιδιώτες εργολάβους,
προειδοποιούσε, είχε σαρώσει τα νησιά. Τα Κέιμαν γίνονταν
ταχύτατα ένα μέρος εγκλωβισμένο σε σκοτεινές
χρηματοοικονομικές ροές.
Αυτό
αποτελούσε το σκοτεινό ξεκίνημα του μοντέρνου συστήματος που
αποκάλυψαν τα Pandora Papers, μια τεράστια διαρροή δεδομένων
που συντονίστηκε από τη Διεθνή Κοινοπραξία Ερευνητικών
Δημοσιογράφων. Τα έγγραφα αποκάλυψαν ένα ευρύ φάσμα μυστικών
και αμφιλεγόμενων χρηματοοικονομικών συναλλαγών από
περισσότερους από 330 πολιτικούς και εκλεγμένους
αξιωματούχους σε πάνω από 90 χώρες και περιοχές - και πάνω
από 130 δισεκατομμυριούχος από τη Ρωσία, τις ΗΠΑ και αλλού.
Στο προσκήνιο ήρθαν μεθοδεύσεις και συσσώρευση πλούτου που
φτάνει σε ιλιγγιώδη επίπεδα, συχνά από τους ίδιους τους
ανθρώπους που θα έπρεπε να καταπολεμούν τέτοια φαινόμενα.
Οι
αποκαλύψεις, που έγιναν στις 3 Οκτωβρίου, έχουν παγκόσμια
διάσταση. Αλλά αν υπάρχει μια χώρα που βρίσκεται στην καρδιά
του συστήματος, αυτή είναι η Βρετανία. Μαζί με τις περιοχές
στις οποίες ασκεί μερικό έλεγχο, η Βρετανία έχει καθοριστικό
ρόλο στην παγκόσμια συγκάλυψη μετρητών και περιουσιακών
στοιχείων. Είναι, όπως ανέφερε και ένα μέλος του
Συντηρητικού Κόμματος τις προάλλες, "η παγκόσμια πρωτεύουσα
στο ξέπλυμα χρήματος”. Και το City του Λονδίνου, το
επιχρυσωμένο χρηματοοικονομικό κέντρο, είναι στον πυρήνα του
συστήματος.
Για τη
Βρετανία, της οποίας ο διογκωμένος χρηματοοικονομικός κλάδος
επιδεινώνει τα εκτεταμένα οικονομικά προβλήματα, αυτό είναι
πολύ κακό. Για τον κόσμο, που βρίσκεται στο έλεος ενός
οικονομικού συστήματος φτιαγμένου για τους πλούσιους, είναι
ακόμα χειρότερο.
Το
οικοσύστημα των offshore είναι, από τον αρχικό του σχεδιασμό,
διαβολικά περίπλοκο. Πολλά πολύπλοκα και αδιαφανή εργαλεία,
όπως τα offshore trusts, φορολογικά παραθυράκια και
εταιρείες-βιτρίνες, μαζί με τη μυστικοπάθεια του τραπεζικού
κλάδου και τις παραλείψεις στο κανονιστικό πλαίσιο καλύπτουν
τις περιουσίες των πλούσιων σε μια πυκνή νομική ομίχλη.
Κεντρικό ρόλο σε όλα αυτά έχουν οι φορολογικοί παράδεισοι,
όπως τα Νησιά Κουκ, οι Βρετανικές Παρθένες Νήσοι και το
Τζέρσεϊ (ένα από τα νησιά του Καναλιού), που μπορούν και
λειτουργούν σαν τα κρυφά καταφύγια των λαθρεμπόρων.
Οι
πλούσιοι και οι… πονηροί μεταφέρουν εκεί τα χρήματα τους για
να τα προστατεύσουν, αλλά επίσης για να ξεφύγουν από κανόνες,
νόμους και φόρους που δεν τους αρέσουν.
Ο πλούτος
που κρύβεται σε φορολογικούς παραδείσους προκαλεί δέος: οι
εκτιμήσεις είναι μεταξύ $6 τρισ. και $36 τρισ. Και κάποιοι
φορολογικοί παράδεισοι είναι πιο κοντά μας απ’ ό,τι πολλοί
θα φαντάζονταν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, με τις σκοτεινές
εταιρείες-βιτρίνες στο Ντελαγουερ και τα trusts της Ντακότα,
αποτελούν για πολύ καιρό ένα μεγάλο μέρος του συστήματος της
σιωπής. Μια ομάδα ευρωπαϊκών χωρών, μεταξύ των οποίων το
Λουξεμβούργο, η Ιρλανδία και η Ελβετία, προσφέρουν επίσης
πολλές επιλογές για οδούς διαφυγής. Η Ασία φυσικά έχει το
Χονγκ Κονγκ και τη Σιγκαπούρη.
Αλλά το
βρετανικό δίκτυο είναι σίγουρα το μεγαλύτερο. Ο δείκτης Tax
Justice Network’s Financial Secrecy που προσφέρει μια
κατάταξη των φορολογικών παραδείσων δείχνει ότι η Βρετανία
και ο ιστός των δικτύων από τους δορυφόρους της στο
εξωτερικό θα καταλάμβαναν την πρώτη θέση. Πάνω από τα δύο
τρίτα των 956 επιχειρήσεων που τα Pandora Papers συνδέουν με
δημόσιους λειτουργούς συστάθηκαν στις Βρετανικές Παρθένες
Νήσους.
Κεντρικό
ρόλο στη διαδικασία παίζει το City του Λονδίνου. Μέσω
εισαγωγών μετοχών στα διεθνή χρηματιστήρια, συναλλαγές στις
αγορές συναλλάγματος, εκδόσεις ομολόγων και άλλα, το Λονδίνο
διαχειρίζεται καθόλα αξιοσέβαστες χρηματοοικονομικές
συναλλαγές από ολόκληρο τον κόσμο. Αλλά αποτελεί ταυτόχρονα
και το βασικό νευρικό κέντρο του πιο σκοτεινού παγκόσμιου
συστήματος υπεράκτιων εταιρειών που κρύβει και προφυλάσει
τον κλεμμένο πλούτου του κόσμου.
Το City,
κάποτε η χρηματοοικονομική καρδιά της Βρετανικής
Αυτοκρατορίας, αναδιαμορφώθηκε στον κρίσιμο αγωγό για όλα τα
είδη του διεθνούς κεφαλαίου. Η κρίσιμη στιγμή ήρθε όταν, εν
μέσω της αποαποικιοποίησης, η Τράπεζα της Αγγλίας άφησε τη
χώρα να κάνει τον οικοδεσπότη στη νέα αγορά του ευρωδολαρίου.
Ήταν ένας σχεδόν αρρύθμιστος χώρος, με μεγάλα περιθώρια
κέρδους, διαχωρισμένος από την βρετανική οικονομία, όπου οι
ξένες τράπεζες, κυρίως οι αμερικάνικες, θα μπορούσαν να
κάνουν πράγματα που δεν μπορούν να κάνουν στη χώρα τους.
Τη
δεκαετία του 1970, αυτή η ταχέως αναπτυσσόμενη αγορά άρχισε
να συγχωνεύεται με τους βρετανικούς φορολογικούς παραδείσους
και άλλους, σε ένα ατελείωτο παγκόσμιο δίκτυο. Από τότε, οι
βρετανικοί φορολογικοί παράδεισοι λειτουργούν ως συλλογικά
οχήματα για διαφορετικές χρηματοοικονομικές δραστηριότητες
από ολόκληρο τον κόσμο, νόμιμες ή όχι, συχνά περνώντας
λογιστικές, τραπεζικές και νομικές υπηρεσίες σε εταιρείες
στο City.
Μαζί, αυτά
τα δύο έχουν προκαλέσει ανείπωτη ζημιά. Τα φορολογικά έσοδα
που έχουν χαθεί είναι εντυπωσιακά: οι επιχειρήσεις
χρησιμοποιούν φορολογικούς παραδείσους για να μην καταβάλουν
φόρους ύψους από $245 δισ. έως $600 δισ. το έτος. (Μια νέα
παγκόσμια συμφωνία για ελάχιστο εταιρικό φόρο 15% αναμένεται
να περιορίσει αυτές τις απώλειες). Φυσικά πρόσωπα επίσης
κρύβουν τεράστια ποσά.
Αλλά η
φορολόγηση είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Το παγκόσμια
παιχνίδι της απάτης, το οποίο παίζεται για δεκαετίες από
τους πλούσιους και τους επιτελείς τους στο City, έχει
διαβρώσει το κράτος δικαίου και έχει αφαιρέσει την
εμπιστοσύνη των πολιτικών στο σύστημα.
Μετά την
παγκόσμια χρηματοοικονομική κατάρρευση του 2008, που έφερε
στην επιφάνεια τις υπερβολές του χρηματοοικονομικού
συστήματος, υπήρξαν κάποιες προσπάθειες για μεταρρυθμίσεις.
Το "κενό του Λονδίνου", όπως το είχε χαρακτηρίσει ο πρόεδρος
των αμερικανικών ρυθμιστικών αρχών, Gary Gensler, είχε
χαλιναγωγηθεί. Αλλά σήμερα, με τις μνήμες της κρίσης να
έχουν ξεθωριάσει και ενώ ο πόνος του Brexit έχει αρχίσει να
γίνεται αισθητός, η κυβέρνηση θέλει να αναζωογονήσει τις πιο
σκοτεινές τέχνες του City. "Ένα νέο κεφάλαιο για τις
χρηματοοικονομικές υπηρεσίες", ένα έγγραφο οδηγιών που
δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο, έδειχνε ξεκάθαρα την επιστροφή στις
εποχές που επιτρέπονταν περισσότερα. "Ανταγωνισμός" και "ανταγωνιστικός",
οι λέξεις κλειδιά για χαμηλούς φόρους, αδύναμο κανονιστικό
πλαίσιο και χαλαρή επιβολή, εμφανίζονται περισσότερες από 15
φορές στο έγγραφο.
Το γεγονός
ότι η Βρετανία διολισθαίνει στο σκοτεινό χρήμα είναι
αυτοκαταστροφικό. Το υπερβολικά "ανταγωνιστικό"
χρηματοοικονομικό της κέντρο είναι μια κατάρα με αναρίθμητες
συνέπειες. Περιφερειακή ανισότητα, μια ασύμμετρη οικονομία,
υποχώρηση της παραγωγικότητας και των επενδύσεων,
πληθωρισμός στις τιμές περιουσιακών στοιχείων και πολιτική
διαφθορά. Μετά από χρόνια λιτότητας και εν μέσω ελλείψεων
στα τρόφιμα και τα καύσιμα, η Βρετανία έχει ελάχιστα
περιθώρια για ένα υπερμεγέθες City.
Αλλά είναι
και ο υπόλοιπος κόσμος που θα υποφέρει το περισσότερο. Για
τους σκοτεινούς επιχειρηματίες και πολιτικούς ηγέτες το
οικοσύστημα των offshore παρέχει ατιμωρησία, κρύβοντας το
κεφάλαιο και προστατεύοντας τον πλούτο. Χωρίς λογοδοσία και
συχνά χωρίς να αφήνει ίχνη, το σύστημα διασφαλίζει ότι η
ευημερία παραμένει προνόμιο των λίγων. Για να ανατραπεί η
ανισότητα και η αδικία, που αποκαλύφθηκαν τόσο έντονα από
την πανδημία, θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τους φορολογικούς
παραδείσους - και τα κατεστημένα συμφέροντα στο Λονδίνο που
τους προστατεύουν.
|
